Theo hãng tin CNA, ông Trump chính thức khép lại một giai đoạn toàn cầu hóa kéo dài hàng thập kỷ – tiến trình từng giúp hàng triệu người thoát nghèo và thúc đẩy sự hình thành nền kinh tế toàn cầu liên kết sâu rộng. Tuy nhiên, ông vẫn chưa đưa ra một mô hình thay thế rõ ràng.

Ông không phải là tổng thống Mỹ đầu tiên định hình lại chính sách toàn cầu hóa, các nhà lãnh đạo tiền nhiệm - như Barack Obama và Joe Biden - cũng thận trọng trong thúc đẩy tiến trình này. Nếu hai chính quyền trước từng điều chỉnh lợi ích địa – kinh tế của Mỹ một cách có tính toán, thì ông Trump lại chọn cách hành động nhanh và dứt khoát hơn.

Đối thoại với Washington: Thành công bước đầu

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên mới, nơi gián đoạn thương mại, rào cản kinh tế và chi phí tiếp cận người tiêu dùng Mỹ đều gia tăng. Dù trật tự mới này chưa định hình rõ, Đông Nam Á vẫn có dư địa để chủ động và tận dụng cơ hội.

Theo ông Hasan Jafri, nhà phân tích chính trị người Singapore, chuyên tư vấn về rủi ro chính sách và môi trường đầu tư, dù cách tiếp cận của ông Trump gây nhiều tranh cãi, nhưng các nước Đông Nam Á đã có những bước đi chiến lược phù hợp là đàm phán song phương thay vì theo khối.

Thông điệp khu vực gửi tới Washington khá rõ ràng: “Mỹ quan trọng với chúng tôi, và chúng tôi không phải là mối đe dọa. Chúng tôi hiểu cách đàm phán và biết cách hợp tác”. Cách tiếp cận này đã giúp Đông Nam Á tạo được thiện chí chính trị tại Mỹ.

Chiến lược “đa hướng” – vừa đàm phán giảm thuế, vừa cam kết mua thêm hàng hóa Mỹ và mở cửa thị trường – bước đầu mang lại kết quả. Ông Trump không chỉ giảm thuế cho phần lớn hàng hóa từ Đông Nam Á kể từ “Ngày Giải phóng”, mà còn tạm thời loại trừ chip bán dẫn và điện tử khỏi danh mục áp thuế – giúp khu vực có lợi thế so sánh đáng kể so với Trung Quốc và Ấn Độ.

Theo Maybank Research, doanh nghiệp Mỹ có xu hướng chuyển hướng mua hàng từ Đông Nam Á, đặc biệt tại Việt Nam, Singapore, Thái Lan, Indonesia và Malaysia. Việc miễn thuế với chip bán dẫn đặc biệt quan trọng với Việt Nam, Malaysia, Singapore và Philippines – nơi lĩnh vực này chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu sang Mỹ.

Bất chấp những dự đoán ảm đạm sau khi Mỹ công bố thuế mưc mới, xuất khẩu của khu vực sang Mỹ đã tăng, trong khi xuất khẩu của Trung Quốc suy giảm. Xu hướng này có thể thay đổi nếu Mỹ - Trung đạt thỏa thuận thương mại hoặc kinh tế Mỹ chậm lại, nhưng hiện tại, lợi thế vẫn nghiêng về Đông Nam Á.

Chính sách hỗ trợ trong nước giúp tăng khả năng thích ứng

Để bảo vệ người lao động và doanh nghiệp, các quốc gia Đông Nam Á kết hợp ngoại giao kinh tế với các biện pháp tài khóa hỗ trợ. Singapore, Malaysia, Indonesia, Thái Lan đã triển khai nhiều gói giải pháp – từ trợ cấp tiền mặt, giảm thuế, tín dụng ưu đãi đến các khoản tài trợ nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực. Dù làm tăng gánh nặng ngân sách, nhưng các chính sách này có thể mang lại lợi ích lâu dài.

Theo Tổ chức Nghiên cứu Kinh tế Vĩ mô ASEAN+3 (AMRO), các nền kinh tế ASEAN dự kiến tăng trưởng 4,6% trong năm 2025. Riêng Singapore đã nâng dự báo tăng trưởng GDP năm 2025 lên 1,5 – 2,5%, từ mức 0 – 2% trước đó.

Tại Hội nghị Thượng đỉnh Milken Asia diễn ra gần đây ở Singapore, giới tài chính toàn cầu không bàn về viễn cảnh ảm đạm mà tập trung tìm cơ hội đầu tư và mở rộng kinh doanh tại Đông Nam Á.

Một nhà đầu tư Mỹ nhận định: “Chúng tôi cảm thấy yên tâm khi làm ăn ở Đông Nam Á và dường như ông Trump cũng vậy. Điều đó cho thấy rủi ro chính trị thấp hơn và môi trường kinh doanh thân thiện hơn. Thật dễ chịu khi hoạt động tại khu vực này”.

Rủi ro còn đó, nhưng là thời điểm để củng cố thành quả

Dù đạt nhiều kết quả tích cực, theo chuyên gia Jafri, nguy cơ vẫn chưa biến mất. “Yếu tố bất ngờ” vốn là công cụ quen thuộc của chính quyền Tổng thống Trump, khiến khả năng xuất hiện các rào cản thương mại mới, đặc biệt với ngành điện tử và bán dẫn, vẫn là rủi ro đáng chú ý.

Hướng đi của đàm phán Mỹ - Trung cũng sẽ tác động mạnh đến khu vực. Ông Trump từng cảnh báo áp thêm 100% thuế nếu Trung Quốc không dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu đất hiếm. Một thỏa thuận có thể giúp giảm rủi ro cho kinh tế toàn cầu, nhưng cũng có khả năng làm suy giảm lợi thế mà Đông Nam Á đang có.

Trong bối cảnh đó, việc thúc đẩy các “mầm xanh” của thương mại toàn cầu là cần thiết, dù trật tự kinh tế mới chưa hình thành rõ ràng. Tháng 9 vừa qua, Indonesia ký các hiệp định thương mại với Canada và Liên minh châu Âu (EU); Malaysia và EU cũng nối lại đàm phán sau 12 năm gián đoạn. Singapore – với 28 hiệp định thương mại tự do (FTA) hiện có – đang nâng cấp và mở rộng thêm. Những động thái này sẽ góp phần định hình trật tự kinh tế mới.

Cú sốc từ “Ngày Giải phóng” có thể trở thành động lực thúc đẩy hội nhập khu vực, từ phát triển lưới điện ASEAN, đẩy mạnh chuyển đổi số đến xây dựng nền kinh tế xanh.

Thời điểm chính trị hiện nay cũng thuận lợi để ASEAN tăng cường hợp tác với Mỹ. Nếu ông Trump thực sự tới Kuala Lumpur dự Hội nghị Cấp cao ASEAN cuối tháng này, các nhà lãnh đạo khu vực sẽ có cơ hội trực tiếp trao đổi và gây ấn tượng. Một thỏa thuận giữa Thái Lan và Campuchia – với vai trò trung gian của Washington – có thể thu hút sự chú ý, song các nước ASEAN có thể tận dụng dịp này để thúc đẩy thương mại và tìm kiếm thêm các nhượng bộ kinh tế.

Với cách tiếp cận linh hoạt, tinh tế trong ngoại giao cùng cam kết hợp tác rõ ràng, các quốc gia Đông Nam Á có thể tiếp tục giành được những điều khoản thuận lợi hơn từ Washington – nếu Tổng thống Trump thực sự xuất hiện.