Bộ sưu tập do thanh đồng Nguyễn Đăng Tài (phường Bồ Đề, Hà Nội) dày công sưu tầm trong suốt 35 năm. Hàng trăm hiện vật có niên đại trên 100 năm, gồm nhạc cụ, đồ thờ và các vật phẩm tế tự từng được những nghệ nhân, thanh đồng nổi tiếng sử dụng trong nghi lễ hầu Thánh tại nhiều đền phủ trên cả nước. Đây được xem là một trong những bộ sưu tập đầy đủ, có hệ thống và hiếm gặp liên quan trực tiếp đến thực hành đạo Mẫu.

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt đã được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Việc ghi danh không chỉ khẳng định giá trị văn hóa tâm linh đặc sắc, mà còn đặt ra yêu cầu bảo tồn, thực hành đúng chuẩn mực, tránh thương mại hóa và sai lệch bản chất. Trong bối cảnh đó, Hà Nội nơi có mật độ cơ sở thờ Mẫu dày đặc bậc nhất cả nước được xem là địa phương có vai trò quan trọng trong việc gìn giữ không gian văn hóa của di sản.

Theo thống kê của Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, toàn thành phố hiện có hơn 2.000 di tích, cơ sở thờ tự liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu, gồm các phủ, đền, điện, miếu và hàng trăm điện tư gia. Cùng với hoạt động diễn xướng, hát văn, hầu đồng, việc sưu tầm và lưu giữ các hiện vật gắn với nghi lễ ngày càng được cộng đồng quan tâm, coi như một hướng bảo tồn chiều sâu, giúp công chúng “đọc” được lịch sử di sản qua hiện vật.

Điểm đặc biệt của bộ sưu tập do ông Nguyễn Đăng Tài giới thiệu là nhiều hiện vật gắn liền với tên tuổi các nghệ nhân, pháp sư và thanh đồng nổi tiếng trong thế kỷ XX. Trong đó có 5 cây đàn cổ quý hiếm, đều trên 100 năm tuổi, từng theo các nghệ nhân suốt cuộc đời phụng sự Thánh. Nổi bật là cây đàn “con dơi” ngựa đàn chế hình con dơi mang biểu tượng chữ Phúc, do cố nghệ nhân Hai Văn (gốc Nam Định) sử dụng từ những năm 1930 tại đền Công Đồng Bắc Lệ. Theo giới chuyên môn, đây là cây đàn độc bản, hiếm gặp cả về tạo hình lẫn giá trị biểu tượng.

Cùng với đó là cây đàn “Tam Phủ Linh Từ” của cố nghệ nhân Nguyễn Văn Sắc, Cung văn Trưởng đền Lảnh Giang (Hà Nam cũ), cây đàn trắc của cố nghệ nhân Trần Đức Nhân (Sao Đỏ, Hải Dương cũ), cùng hai cây đàn của cố nghệ nhân Nguyễn Thị Chí (Bà Chảo), nữ danh ca tiêu biểu của làng cung văn Việt Nam trong suốt hai thế kỷ XX – XXI. Các nhạc cụ này không chỉ mang giá trị âm nhạc, mà còn phản ánh trình độ thủ công, mỹ thuật và quan niệm thẩm mỹ của từng giai đoạn lịch sử.

Ngoài nhạc cụ, bộ sưu tập còn quy tụ nhiều vật phẩm tế tự quý hiếm như tráp khảm xà cừ, khay xin đài âm dương, bộ trống, phách, tiu dùng trong các pháp sự cổ, bộ đai mạng thêu cườm, khăn phụ diện, khăn tấu hương, cùng các bộ khăn áo của nhiều nghệ nhân danh tiếng tại Hà Nội và các địa phương lân cận. Đặc biệt, bộ sách Thiên thư, hốt ngà, dao dùng trong giá hầu Đức Thánh Trần của cố nghệ nhân Đặng Đình Nan được đánh giá là những tư liệu vật thể có giá trị nghiên cứu cao.

Theo ông Nguyễn Đăng Tài, nhiều vật dụng trong bộ sưu tập là những hiện vật mà ngày nay rất ít người còn biết cách sử dụng đúng nghi lễ. “Mỗi hiện vật đều gắn với một không gian thực hành, một nghi thức cụ thể và một lớp tri thức dân gian. Nếu không lưu giữ, giải mã và giới thiệu đúng cách, di sản sẽ bị đứt gãy”, ông Tài cho biết.

Việc trưng bày bộ sưu tập trong khuôn khổ một chương trình diễn xướng cộng đồng đã mang lại góc nhìn trực quan, giúp người thực hành tín ngưỡng, nhà nghiên cứu và công chúng tiếp cận di sản từ chiều sâu lịch sử và kỹ thuật nghi lễ, thay vì chỉ dừng lại ở phần trình diễn. Qua đó, những giá trị chuẩn mực, nhân văn của tín ngưỡng thờ Mẫu tiếp tục được lan tỏa, góp phần khẳng định sức sống bền bỉ của một di sản văn hóa dân gian đã ăn sâu trong đời sống tinh thần người Việt.