Chiến sĩ trên mặt trận văn hóa - giáo dục

Theo các tài liệu lưu trữ, từ năm 1961 đến tháng 12/1974, đã có nhiều đợt cán bộ giáo dục và giáo viên với tổng cộng hơn 3.000 nhà giáo đã tình nguyện và được Bộ Giáo dục điều động đi vào chiến trường miền Nam (ký hiệu gọi là đi B). Mỗi người trong số họ là một câu chuyện riêng, nhưng tất cả đều chung một lý tưởng: Đem ánh sáng tri thức, khoa học, gieo mầm trí tuệ, cho cán bộ, chiến sĩ, và con em nhân dân vùng giải phóng ở miền Nam, góp phần đào tạo thế hệ trẻ và nuôi dưỡng khát vọng độc lập, tự do cho đồng bào vùng giải phóng; đáp ứng nhu cầu bồi dưỡng nguồn nhân lực cho cuộc kháng chiến lâu dài, gian khổ; thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng, của Bác Hồ.  

Với các Nhà giáo đi làm nhiệm vụ ở miền Nam, họ không chỉ có dạy học, họ còn là người chiến sĩ khi giặc đến. Rất nhiều các thầy cô giáo đã là những chiến sĩ dũng cảm trong chiến đấu với quân giặc, điển hình là cô giáo Lê Thị Bạch Cát, quê ở Nghệ An, nguyên giáo viên trường thể dục thể thao Từ Sơn, Bắc Ninh. Cô đi B cuối năm 1964, nhận nhiệm vụ tại thành đoàn Sài Gòn - Gia định, vừa là giáo viên, vừa làm công tác Đoàn. Trong chiến dịch Mậu Thân (1968), cô tham gia lực lượng biệt động vũ trang nội thành Sài Gòn. Trong một trận đánh, bị địch bao vây, cô đã quyết tử ở lại chiến đấu để đồng đội rút lui an toàn. Cô đã anh dũng hy sinh. Gần đây, cô đã được Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam truy tặng dạnh hiệu “Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân”.        

Trong chiến đấu với địch, có nhiều nhà giáo cũng bị địch bắt làm tù binh. Họ cũng bị tra tấn dã man, nhưng với lòng yêu nước và tinh thần vững vàng, họ đã không hề khuất phục, khai báo. Trong nhà tù của địch, họ vẫn không quên nhiệm vụ cao cả là dạy học, là truyền bá kiến thức cho mọi người.

Câu chuyện của thầy trò Nhà giáo Lý Hữu Tấn, nguyên giảng viên khoa Văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, cùng người học trò của mình ở khoa Văn là một tấm gương đáng kính.

Nhà giáo Lý Hữu Tấn đi B năm 1964, năm sau, một thầy giáo dạy Văn ở Hải Phòng là Trần Nguyên Phò, được điều động đi B. Vào Nam, hai thầy trò gặp nhau vui mừng khôn xiết. Rồi thầy trò được cùng về công tác tại Tiểu ban Giáo dục miền Nam Việt Nam

Trong một lần cùng đi công tác tại tỉnh Bến Tre, hai thầy trò đã bị địch bắt. Sau khi bị địch tra tấn dã man, chúng không khai thác được gì, bèn đưa về giam tại Trại giam Phú Quốc. Tại đây hai thầy trò đã tổ chức dạy học trong tù, dĩ nhiên phải tìm mọi cách che mắt địch. Kiến thức là ở trong đầu tuôn ra, không chỉ dạy Văn chương mà dạy cả Lịch sử, Địa lý, Toán… ở trình độ cấp 1 cấp 2 thôi. Để mở được nhiều lớp hơn, hai thầy còn mở cả lớp “Sư phạm”, nghĩa là tìm các “tù binh Việt cộng” có trình độ tốt nghiệp phổ thông, các thầy bồi dưỡng phương pháp dạy học, gợi ý nội dung dạy (kiến thức là ở trong đầu mà), để các thầy giáo trẻ đó mở lớp dạy ở các lán trại khác. Một tinh thần chiến đấu vì sự nghiệp giáo dục tuyệt vời của các Nhà giáo đi B.    

Phát biểu tại sự kiện, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Phạm Ngọc Thưởng khẳng định, sự có mặt của đội ngũ Nhà giáo đi B trên chiến trường miền Nam, trong suốt 15 năm, (từ 1961 - 1975), cùng với các nhà giáo kháng chiến, nhà giáo yêu nước ở miền Nam đã góp phần xây dựng và phát triển sự nghiệp giáo dục cách mạng trong cuộc chiến đấu lâu dài, bền bỉ của nhân dân ta nhằm đánh đuổi ngoại xâm, giành độc lập tự do, thống nhất nước nhà.  

Chính với sự nỗ lực tuyệt vời của các Nhà giáo tại chỗ cùng với sự chi viện kịp thời, nhanh chóng của Bộ Giáo dục ở miền Bắc mà chỉ trong vòng 4 tháng, tất cả các trường học ở miền Nam sau giải phóng, đã được thiết lập lại bộ máy quản lý, lãnh đạo, sắp xếp lại đội ngũ giáo viên, giảng viên và các điều kiện học tập để đồng loạt khai giảng năm học như thường lệ, các học sinh, sinh viên được đi học bình thường. Sự thành công đó, có vai trò đóng góp quan trọng của các nhà giáo đi B.    

Phát huy truyền thống

Sự kiện “Gặp mặt đại diện nhà giáo được điều động làm công tác giáo dục tại miền Nam trong thời ký kháng chiến chống Mỹ cứu nước” lần đầu được tổ chức khẳng định sự trân trọng, biết ơn đối với thế hệ những thầy cô đã hi sinh tuổi thanh xuân cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Hơn 3.000 thầy cô đã rời bục giảng, xếp lại việc riêng, lên đường vào chiến trường miền Nam, trở thành những “chiến sĩ trên mặt trận văn hóa - giáo dục”. Họ không chỉ dạy học mà còn dựng lớp, chống giặc, thậm chí anh dũng hy sinh, để lại những bản anh hùng ca bất diệt trong lịch sử ngành Giáo dục. “Nhà giáo đi B” là biểu tượng sáng ngời của trí tuệ, lòng dũng cảm và tình yêu Tổ quốc.  

Chỉ trong vòng 4 tháng sau ngày 30/4/1975, nhờ sự chi viện kịp thời của ngành giáo dục và sự đóng góp to lớn của các “Nhà giáo đi B”, toàn bộ hệ thống trường học ở các tỉnh miền Nam đã nhanh chóng được tái lập, khai giảng bình thường một thành công vang dội, mang dấu ấn ngành giáo dục.

Lễ gặp mặt tri ân có đại diện 80 nhà giáo, những nhân chứng sống của một thời hoa lửa, đại diện hơn 3.000 nhà giáo được điều động công tác giáo dục tại các tỉnh phía Nam trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Tuy có những người đã không còn, có những người đã không thể tham dự sự kiện tri ân này bởi tuổi cao, sức khoẻ yếu, nhưng sự kiện là lời bày tỏ lòng biết ơn, sự trân trọng của toàn ngành giáo dục Việt Nam nói riêng và các nhà giáo trẻ hiện nay với thế hệ những thầy cô đã góp phần công sức của mình để xây dựng, kiến tạo, khắc phục hậu quả của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Với thông điệp đẹp đẽ: Mỗi nhà giáo hôm nay hãy là một “nhà giáo đi B thời bình”, sẵn sàng đến những nơi khó khăn nhất, gánh vác việc gian khổ nhất vì học trò và vì đất nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo cam kết phát huy truyền thống, tiếp tục tôn vinh những đóng góp của các thế hệ thầy cô trong sự nghiệp đào tạo thế hệ trẻ hôm nay.  

Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới hơn 3.000 nhà giáo đi B, trong đó nhiều người đã hy sinh, nhiều người đã về với tổ tiên. Xin tri ân 80 đại biểu – những người có mặt hôm nay, đại diện cho cả một thế hệ nhà giáo trong thời kỳ đất nước có chiến tranh. Kỷ vật “Tri ân”  mà hôm nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo trao cho các thầy, cô là một biểu trưng thể hiện lòng biết ơn đó và sự ghi nhận của ngành giáo dục đối với công lao đóng góp của mỗi người đối với sự nghiệp chung của toàn ngành giáo dục.