Theo mạng tin EUToday.net, một chương trình bí mật của Nga, có tên mã "Harmony", nhằm xây dựng một hệ thống giám sát đáy biển phức tạp ở Biển Barents và vùng Bắc Cực liền kề, đã lộ diện. Đáng chú ý, chương trình này được lắp ráp bằng các thiết bị lưỡng dụng (sử dụng kép) có nguồn gốc từ các nhà sản xuất châu Âu, Mỹ và Nhật Bản, bất chấp các lệnh trừng phạt quốc tế.

Phát hiện này, được công bố chi tiết bởi một liên minh các tổ chức tin tức quốc tế, đã nêu bật những lỗ hổng mang tính hệ thống trong việc thực thi kiểm soát xuất khẩu của phương Tây.

Liên minh trên bao gồm các tờ Le Monde, NDR/WDR/Süddeutsche Zeitung, Washington Post, Times (Anh), NRK, SVT, KRO-NCRV/Pointer, Kyodo và nhiều tờ báo khác, sử dụng tài liệu “Cyprus Confidential” do Liên minh Nhà báo Điều tra Quốc tế (ICIJ) biên soạn.

Mạng lưới giám sát tối mật dưới đáy biển

Dựa trên các báo cáo điều tra, hệ thống "Harmony" được thiết kế để bảo vệ hạm đội tàu ngầm hạt nhân của Nga, một nhiệm vụ được các chuyên gia hải quân mô tả là nhằm phát hiện các hành vi xâm nhập vào "pháo đài" hải quân của Nga và ngăn chặn việc theo dõi tàu ngầm tên lửa đạn đạo.

Cốt lõi của dự án là một hệ thống cảm biến đáy biển được kết nối bằng các đoạn cáp quang dài. Hệ thống này được hỗ trợ bởi các thiết bị thủy âm tiên tiến như sonar độ chính xác cao, máy ghi âm dưới biển, phương tiện tự hành và hệ thống ăng-ten ngầm.

Các tài liệu kỹ thuật mô tả cách các cảm biến được đặt trên sườn núi ngầm và đường gờ, giúp chỉ huy tàu ngầm xác định liệu chúng có đang bị theo dõi hay không (còn gọi là quá trình "tẩy rận"). Mạng lưới này nhằm mục đích tăng khả năng sống sót của các tàu ngầm được trang bị vũ khí hạt nhân bằng cách cảnh báo hoạt động giám sát.

Mạng lưới trên được coi là một vành đai hình bán nguyệt từ Murmansk về phía Đông đến Novaya Zemlya và về phía Bắc đến Franz Josef Land. Nhiều hãng tin cho rằng hoạt động lắp đặt vẫn tiếp tục sau cuộc xung đột Nga - Ukraine nổ ra vào năm 2022.

Con đường mua sắm xuyên quốc gia

Hồ sơ mua sắm và các cuộc phỏng vấn do nhóm hợp tác thực hiện cho thấy nỗ lực mua sắm kéo dài cả thập kỷ, bắt đầu từ năm 2012, với kế hoạch có thể đã được lên từ trước đó. Các linh kiện được tiếp thị cho mục đích khoa học hoặc công nghiệp đã được mua theo lô hàng loạt và sau đó được tích hợp vào một hệ thống quân sự.

Trung tâm của mạng lưới mua sắm này là Mostrello Commercial Ltd, một công ty đăng ký tại Limassol (CH Síp), được mô tả trong các tài liệu tòa án là một mặt trận mua sắm cho người dùng cuối là chính phủ Nga. Các giao dịch của Mostrello liên quan đến các nhà cung cấp ở các nước NATO, bao gồm Mỹ, Anh, Na Uy, Thụy Điển và Italy.

Các phóng viên đã trích dẫn hàng nghìn km cáp quang và các đơn đặt hàng phần cứng thủy âm lặp đi lặp lại trong nhiều năm. Những tài liệu bao gồm một hợp đồng năm 2015 về thiết bị sonar do Mỹ sản xuất. Các giao dịch khác cũng bao gồm sonar lập bản đồ đáy biển, ăng-ten dưới nước và phương tiện không người lái dưới biển có thể lặn ở độ sâu lên đến vài nghìn mét.

Các nhà sản xuất cho biết họ đã tuân thủ luật hiện hành và dựa vào các cam kết sử dụng cuối cùng. Một số công ty chỉ dừng bán hàng sau khi nhận được cảnh báo rõ ràng từ các cơ quan an ninh. Đơn cử, một thương vụ bán hệ thống định vị âm thanh của Na Uy đã bị chặn sau khi có sự can thiệp của cơ quan an ninh trong nước.

Cuộc điều tra nêu bật những điểm yếu mang tính hệ thống trong việc thực thi kiểm soát xuất khẩu của các nước phương Tây. Mặc dù EU đã thắt chặt chế độ sử dụng kép vào năm 2021, nhưng việc thực hiện ở cấp quốc gia và việc vận chuyển hàng hóa qua nước thứ ba vẫn còn những lỗ hổng, cho phép các linh kiện được vận chuyển qua các trung gian.

Phân tích của nhóm chuyên gia trên coi Harmony là một phép thử về khả năng của EU trong việc quản lý hàng hóa có mục đích dân sự nhưng tiềm năng quân sự rõ ràng.

Trong bối cảnh đó, chính quyền Đức đã hành động sau khi nhận được thông tin từ một dịch vụ đối tác vào năm 2021; một bị cáo đã bị kết án tại Frankfurt vào năm 2025 vì tội điều phối các giao dịch mua bán bất hợp pháp. Bộ Tài chính Mỹ cũng đã liệt Mostrello vào danh sách các lệnh trừng phạt liên quan đến Nga vào cuối năm 2024.

Tuy nhiên, các quan chức và chuyên gia được phỏng vấn đánh giá rằng việc Nga phụ thuộc vào các thành phần phương Tây cho Harmony vẫn tiếp diễn trong nhiều năm bất chấp các biện pháp kiểm soát, và những bài học thực thi từ vụ việc này sẽ định hình chính sách kiểm soát xuất khẩu của EU và các nước đồng minh trong tương lai. Các nhà phân tích lưu ý rằng Harmony làm phức tạp hoạt động của tàu ngầm phương Tây ở vùng Cực Bắc và có thể buộc phải điều chỉnh các tuyến đường tuần tra và kỹ thuật giám sát.