Cuộc chiến ở Ukraine đã chứng kiến những diễn biến khó lường, và một báo cáo gần đây của tờ Financial Times cho thấy lực lượng vũ trang Nga có thể đã tìm ra một lỗ hổng đáng kể trong hệ thống phòng thủ tên lửa Patriot do Mỹ cung cấp tại Ukraine. Tỷ lệ đánh chặn tên lửa đạn đạo của Ukraine, vốn đạt mức ấn tượng 37% vào tháng 8 năm nay, đã giảm mạnh xuống chỉ còn 6% vào tháng 9.

Sự sụt giảm đột ngột này, theo Trung tâm Phục hồi Thông tin (CIR) được tờ Financial Times trích dẫn, cho thấy trong khi Nga phóng ít tên lửa hơn vào các mục tiêu chủ chốt, tỷ lệ thành công của những tên lửa đó đã được cải thiện đáng kể. Điều này đã làm suy yếu những tuyên bố lạc quan về thành công của phòng không Ukraine trước Điện Kremlin.

Sự thích nghi của tên lửa Nga

Các phân tích đều chỉ ra rằng Nga đã nâng cấp tên lửa đạn đạo Iskander-M và Kinzhal để dễ dàng vượt qua hệ thống Patriot. Những thay đổi này bao gồm việc thay đổi quỹ đạo khiến các tên lửa đánh chặn bị nhầm lẫn, khiến Ukraine khó bắn hạ chúng hơn.

Những diễn biến này chỉ là một ví dụ nhỏ về việc cuộc chiến đã chuyển biến theo hướng có lợi cho Nga như thế nào ở cấp độ chiến thuật—và nếu xu hướng này tiếp tục, Nga sẽ chiếm ưu thế ở cấp độ chiến lược vô cùng quan trọng, như nhận định từ tạp chí National Interest mới đây.

Trong khi đó trang tin quốc phòng Defense Express (Ukraine) dẫn lời cựu Phó Tổng tham mưu trưởng Lực lượng vũ trang Ukraine, Tướng Igor Romanenko, cảnh báo rằng các hệ thống Patriot không còn có thể cung cấp khả năng phòng thủ hiệu quả trước các cuộc tấn công của Nga. Ông tuyên bố hiệu quả của các hệ thống này đã "giảm từ 42% xuống 6%" gần đây, đồng thời cho rằng điều này là do các bản nâng cấp phần mềm cho tên lửa đạn đạo của Nga đã tăng tốc độ và khả năng cơ động khi chúng tiếp cận mục tiêu.

Về phần mình, người phát ngôn lực lượng không quân Ukraine Yuri Ignat xác nhận rằng họ đang phải đối mặt với những thách thức ngày càng tăng trong việc đánh chặn các cuộc tấn công bằng tên lửa đạn đạo của Nga, nhấn mạnh khả năng của tên lửa trong việc thực hiện các đường bay mới và quỹ đạo phức tạp hơn. Ông giải thích: “Điều này làm phức tạp hoạt động của Patriot, bởi vì hệ thống hoạt động ở chế độ tự động khi đánh chặn tên lửa đạn đạo. Việc tính toán điểm mà tên lửa đánh chặn sẽ va chạm hoặc phát nổ gần tên lửa đối phương trở nên khó khăn hơn”.

Quỹ đạo bay của cả tên lửa Iskander-M và tên lửa Kinzhal từ lâu đã được dự đoán sẽ đặt ra những thách thức đặc biệt đối với các nỗ lực phòng không. Việc phóng từ nhiều hướng càng làm phức tạp thêm, với sự thừa nhận của ông Ignat: “Nếu tên lửa đạn đạo có thể tiếp cận từ nhiều hướng khác nhau, thì việc phát hiện bằng một hệ thống duy nhất là không thể. Cần phải có nhiều hệ thống, nhiều radar, có thể phát hiện mục tiêu và bao phủ thành phố từ nhiều hướng khác nhau”.

Đánh giá của chuyên gia

Nhà phân tích quốc phòng người Na Uy Fabian Hoffmann đã đưa ra những lời giải thích, cho rằng nguyên nhân có thể không chỉ nằm ở việc sửa đổi phần cứng.

Thứ nhất, quỹ đạo tấn công ở giai đoạn cuối "dốc" hơn: Đây là một chiến thuật có thể đạt được thông qua việc lập trình lại đường bay của tên lửa thay vì sửa đổi phần cứng. Đường bay ở giai đoạn cuối dốc hơn sẽ rút ngắn thời gian đối với tên lửa đánh chặn, nhằm mục tiêu vượt qua "ranh giới giao tranh" của Patriot càng nhanh càng tốt.

Thứ hai, nhắm mục tiêu có chọn lọc: Nga có thể chỉ đơn giản là đang tránh các cuộc tấn công vào những khu vực được bảo vệ bởi hệ thống Patriot. Trang tin Defense Express cũng lưu ý rằng nhiều vụ phóng của Nga nhắm vào Zaporizhzhia và Mykolaiv -  những địa điểm không có khả năng triển khai các khẩu đội Patriot do gần tiền tuyến.

Thứ ba, thiếu hụt tên lửa đánh chặn: Học thuyết tiêu chuẩn thường yêu cầu 2 – và đôi khi lên đến 4 – tên lửa đánh chặn cho mỗi mục tiêu đạn đạo đang bay tới. Ông Romanenko cũng ngụ ý rằng tình trạng thiếu hụt tên lửa đánh chặn trở nên trầm trọng hơn bởi thực tế là Ukraine không "có nhiều khẩu đội Patriot", với số lượng hệ thống đang hoạt động hạn chế. Nếu kho tên lửa đánh chặn bị hạn chế, ngay cả việc phóng hai tên lửa cho mỗi mục tiêu cũng có thể bất khả thi.

Thứ tư, sử dụng tên lửa đánh chặn kém hiệu quả: Tình trạng thiếu hụt tên lửa đánh chặn PAC-3 MSE đã được ghi nhận rõ ràng, có thể buộc các đơn vị vận hành phải dựa vào tên lửa GEM-T cũ hơn. GEM-T thiếu khả năng tiêu diệt động năng như PAC-3 MSE và kém hiệu quả hơn nhiều trước các đầu đạn đạn đạo, chỉ có thể gây hư hại mục tiêu thay vì tiêu diệt hoàn toàn.

Rõ ràng, thành công của các cuộc tấn công bằng tên lửa Iskander gần đây từ Nga có thể là kết quả của sự kết hợp nhiều yếu tố - bao gồm việc lập trình lại quỹ đạo, nhắm mục tiêu có chọn lọc ngoài "vùng phủ sóng" của Patriot, tình trạng thiếu tên lửa đánh chặn, và việc sử dụng các biến thể tên lửa đánh chặn kém hiệu quả hơn.

Có thể nói, sự thích nghi là chìa khóa trong chiến tranh hiện đại. Vài tháng gần đây đã chứng kiến một sự thay đổi quyết định, có lợi cho Nga, khi công nghệ của Nga đã thích ứng với tuyến phòng không cuối cùng của Ukraine.

Điều này diễn ra trong bối cảnh Mỹ chậm trễ trong việc chuyển giao tên lửa đánh chặn thay thế và Kiev đang kêu gọi được cung cấp vũ khí tiên tiến hơn. Chính quyền Trump cũng có ý định cung cấp cho Ukraine thông tin tình báo nhắm mục tiêu để có thể tấn công bằng tên lửa tầm xa vào cơ sở hạ tầng năng lượng của Nga, chẳng hạn như nhà máy lọc dầu và nhà máy điện, nhằm mục đích cắt đứt nguồn thu của Điện Kremlin.

Tuy nhiên, ngay cả sự hỗ trợ quân sự liên tục leo thang của NATO cũng không đủ để ngăn chặn bước tiến của Nga. Ví dụ, sự trì trệ của châu Âu khi không thể thông qua khoản vay 140 tỷ euro cho Ukraine, được tài trợ bằng tài sản bị phong tỏa của Nga, đã là một lời nhắc nhở rõ ràng về sự chia rẽ của EU. Những diễn biến này này làm trầm trọng thêm những thách thức của Ukraine, vốn đang cạn kiệt khả năng để tiếp tục giữ vững phòng tuyến trước Nga.