Những hoạt chất hóa học trong thuốc, từ kháng sinh, thuốc giảm đau đến thuốc chống trầm cảm, khi bị thải bỏ sai cách có thể xâm nhập vào sông ngòi, tích tụ trong đất và dần đi vào chuỗi thức ăn của con người.

Trong nhiều gia đình, việc để lại những vỉ thuốc dở, thuốc hết hạn trong tủ thuốc là chuyện thường thấy. Khi dọn dẹp, phần lớn người dân lại có thói quen vứt thuốc vào thùng rác sinh hoạt hoặc xả xuống bồn cầu mà không biết rằng hành động nhỏ này có thể để lại hậu quả lâu dài.

Theo dược sĩ Céline Pools, mỗi viên thuốc đều chứa các hợp chất có hoạt tính sinh học, được thiết kế để tác động mạnh lên cơ thể người. Khi đi vào môi trường, các hoạt chất này tiếp tục phát huy tác dụng, nhưng lần này là đối với sinh vật thủy sinh. “Chúng ta đang chứng kiến các dòng sông trở thành món canh hóa chất khi hàng loạt hoạt chất tồn dư hòa lẫn vào nước, gây rối loạn hệ sinh thái”, bà cảnh báo.

Tại Bỉ, các kết quả đo đạc gần đây cho thấy sông Meuse và nhiều con sông khác đang chứa lượng dược chất vượt ngưỡng an toàn. Một số loại thuốc kháng sinh và hormone được phát hiện trong mẫu nước, đe dọa nghiêm trọng đến sinh vật dưới nước, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến nguồn nước sinh hoạt và sức khỏe con người.

Theo quy định, ngành dược phẩm tại Bỉ có trách nhiệm thu hồi thuốc hết hạn để xử lý an toàn. Người dân được khuyến khích mang thuốc cũ, thuốc hỏng về nộp lại tại các nhà thuốc. Mỗi năm, hệ thống này thu gom khoảng 650 tấn thuốc hết hạn, sau đó tập trung xử lý bằng phương pháp thiêu hủy tại 3 nhà máy được cấp phép.

Tuy nhiên, con số đó vẫn chỉ là một phần nhỏ so với lượng thuốc bị thải bỏ ra môi trường. Nhiều người không biết về quy định thu hồi, hoặc coi nhẹ tác hại, dẫn đến việc vứt bỏ tùy tiện. Các chuyên gia cảnh báo rằng một viên thuốc nhỏ cũng có thể chứa hàm lượng hoạt chất đủ để tác động đến hệ vi sinh vật trong nước, góp phần làm gia tăng hiện tượng kháng kháng sinh, một trong những thách thức y tế lớn nhất hiện nay.

Giới khoa học cho biết hiện có hơn 3.000 hoạt chất thuốc khác nhau được sử dụng trong y tế. Phần lớn các nhà máy xử lý nước thải không được thiết kế để lọc bỏ hoàn toàn những phân tử phức tạp này. Kết quả là nhiều hợp chất vẫn tồn tại trong nước sau xử lý và quay trở lại môi trường tự nhiên.

Tác động lâu dài của chúng đối với con người vẫn chưa được hiểu hết. Một số nghiên cứu ghi nhận hiện tượng tích tụ vi lượng thuốc trong cơ thể cá, tôm, và qua chuỗi thực phẩm, chúng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng. Ngoài ra, sự hiện diện kéo dài của thuốc trong môi trường còn làm thay đổi hành vi và khả năng sinh sản của sinh vật thủy sinh, phá vỡ cân bằng hệ sinh thái.

Chu kỳ sử dụng thuốc do nhà sản xuất xác định thường vào khoảng 2 năm để bảo đảm chất lượng. Dù một số loại thuốc có thể vẫn còn hiệu quả sau hạn dùng, việc sử dụng hoặc thải bỏ tùy tiện đều tiềm ẩn nguy cơ. Các chuyên gia khuyến cáo người dân không nên tự ý vứt thuốc vào thùng rác hay bồn cầu, mà mang về nhà thuốc hoặc điểm thu hồi để được xử lý đúng quy trình.

Bà Céline Pools nhấn mạnh thuốc hết hạn không thể được xem như rác thải thông thường, đồng thời cho rằng mỗi người cần nâng cao ý thức về việc xử lý đúng quy trình, coi đó là hành động thiết thực nhằm bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.