Đài phát thanh Quốc tế DW của Đức ngày 16/6 đưa tin, thế giới đang đứng trước một ngã rẽ nguy hiểm khi cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân mới đang nổi lên mạnh mẽ, đồng thời với sự suy yếu nghiêm trọng của các cơ chế kiểm soát vũ khí. Điều đáng lo ngại hơn là sự xuất hiện của Trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ vũ trụ đang định hình lại hoàn toàn năng lực hạt nhân, tiềm ẩn những rủi ro khôn lường.

Theo Báo cáo thường niên 2025 của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), một đánh giá về tình trạng vũ khí và an ninh quốc tế, chín quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân trên thế giới đều đang tiếp tục các chương trình hiện đại hóa chuyên sâu trong năm 2024. Họ không chỉ nâng cấp vũ khí hiện có mà còn bổ sung các phiên bản mới hơn.

Sự chấm dứt của giải trừ vũ khí hạt nhân sau Chiến tranh Lạnh

Giám đốc SIPRI Dan Smith chia sẻ với DW rằng: "Điều đáng lo ngại nhất mà chúng ta thấy trong kho vũ khí hạt nhân hiện nay là quá trình cắt giảm dài hạn số lượng đầu đạn hạt nhân sắp kết thúc". Trong những năm 1980, số lượng đầu đạn hạt nhân trên toàn thế giới ước tính khoảng 64.000. Ngày nay, con số này là 12.241. Tuy nhiên, xu hướng giảm này có vẻ sẽ bị đảo ngược.

Kể từ khi Liên Xô sụp đổ năm 1991 và Chiến tranh Lạnh kết thúc, việc tháo dỡ các đầu đạn đã ngừng sử dụng diễn ra nhanh hơn việc triển khai các đầu đạn mới. Tuy nhiên, ông Smith cho biết quá trình hiện đại hóa và nâng cấp năng lực hạt nhân của các quốc gia đã diễn ra mạnh mẽ hơn kể từ cuối nhiệm kỳ của cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama, với nhiều khoản đầu tư hơn vào các thế hệ tên lửa và tàu sân bay mới. "Vài năm trước, viễn cảnh an ninh trên toàn thế giới đã trở nên u ám và các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân đã bắt đầu đưa ra những tiến trình mà chúng ta gọi là tiến trình hiện đại hóa 'mạnh mẽ'", ông Smith nói.

Các nhà nghiên cứu SIPRI ước tính rằng vào tháng 1/2025, trong số 12.241 đầu đạn hạt nhân trên thế giới, khoảng 9.614 đầu đạn nằm trong kho dự trữ quân sự. Ước tính có 3.912 đầu đạn được triển khai cùng với tên lửa và máy bay, trong đó khoảng 2.100 đầu đạn được giữ trong tình trạng báo động cao trên tên lửa đạn đạo. Hầu hết trong số đó thuộc về Nga hoặc Mỹ, nhưng Trung Quốc hiện cũng có thể duy trì một số đầu đạn trên tên lửa.

Trong số các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân – Mỹ, Nga, Vương quốc Anh, Pháp, Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan (có khả năng là cả Triều Tiên và Israel) – Nga và Mỹ sở hữu 90% tổng số vũ khí hạt nhân.

Các nhà phân tích của SIPRI cảnh báo rằng ngày càng có nhiều quốc gia cân nhắc phát triển hoặc sở hữu vũ khí hạt nhân, cùng với các cuộc tranh luận quốc gia về tình trạng và chiến lược hạt nhân được khơi lại. Điều này bao gồm các thỏa thuận chia sẻ hạt nhân mới: Nga tuyên bố đã triển khai vũ khí hạt nhân trên lãnh thổ Belarus, trong khi một số quốc gia thành viên NATO ở châu Âu đã bày tỏ ý định sẵn sàng cho Mỹ triển khai vũ khí hạt nhân.

An ninh quốc tế suy yếu trong hơn một thập kỷ

Năm 2007, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã chỉ trích trật tự thế giới do Mỹ thống trị tại Hội nghị An ninh Munich. Tuy nhiên, chỉ hai năm sau đó vào năm 2009, Tổng thống Obama khi đó đã tuyên bố mục tiêu giải trừ vũ khí hạt nhân hoàn toàn tại Praha (CH Séc) và đàm phán một Hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược mới (New START) với Nga, có hiệu lực vào năm 2011.

Nhưng sau cuộc xung đột Nga - Ukraine vào tháng 2/2022, chính quyền Biden đã công bố Đánh giá tư thế hạt nhân năm 2022, trong đó xác định việc hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân của Mỹ là ưu tiên hàng đầu. Vào tháng 2/2023, Tổng thống Putin đã ký dự luật dừng việc Nga tham gia hiệp ước New START.

Ông Smith cho biết: "Làn sóng bất an đã dâng lên chậm rãi từ năm 2007-08, đến năm 2014, cho đến thời điểm này khi những con sóng bắt đầu ập xuống vào tháng 2/2022".

SIPRI ước tính rằng Trung Quốc hiện có ít nhất 600 đầu đạn hạt nhân và kho vũ khí hạt nhân của nước này đang phát triển nhanh hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Ấn Độ cũng được cho là đã mở rộng kho vũ khí hạt nhân của mình vào năm 2024, trong khi Pakistan tiếp tục phát triển và tích lũy vật liệu phân hạch. Israel, được cho là đang trong quá trình hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân và nâng cấp một địa điểm lò phản ứng sản xuất plutonium, dù vẫn duy trì chính sách mơ hồ cố ý về năng lực hạt nhân của mình.

AI làm tăng nguy cơ chiến tranh hạt nhân

Trong phần giới thiệu của Báo cáo thường niên SIPRI 2025, ông Smith cảnh báo về viễn cảnh của một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân mới mang theo "nhiều rủi ro và bất ổn hơn" so với thời Chiến tranh Lạnh. Điều này chủ yếu là do sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo và các công nghệ mới trong lĩnh vực năng lực mạng và tài sản không gian.

Ông Smith nêu rõ: "Cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân sắp tới sẽ liên quan nhiều đến AI, không gian mạng và không gian vũ trụ cũng như tên lửa trong boongke, tàu ngầm hoặc bom trên máy bay. Nó sẽ liên quan nhiều đến phần mềm cũng như phần cứng". Điều này làm phức tạp thêm câu hỏi về cách kiểm soát và giám sát vũ khí hạt nhân khi mà sự cạnh tranh giữa các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân trước đây chủ yếu xoay quanh số lượng.

Ví dụ, trí tuệ nhân tạo cho phép xử lý lượng lớn thông tin cực kỳ nhanh chóng, về mặt lý thuyết sẽ giúp những người ra quyết định phản ứng nhanh hơn. Tuy nhiên, nếu có trục trặc trong phần mềm hoặc hệ thống hoàn toàn phụ thuộc vào AI, một trục trặc kỹ thuật nhỏ có khả năng dẫn đến một cuộc tấn công hạt nhân.

Ông Smith đưa ra một ví dụ nổi tiếng về Trung tá Liên Xô Stanislav Petrov vào năm 1983. Khi hệ thống cảnh báo sớm hạt nhân của Liên Xô báo cáo về vụ phóng tên lửa đạn đạo từ Mỹ, ông Petrov đã nghi ngờ đây là báo động giả và chờ đợi thay vì chuyển thông tin ngay lập tức lên chỉ huy trên – một quyết định đã ngăn chặn một cuộc tấn công hạt nhân trả đũa.

"Tôi nghĩ phải có một ranh giới đỏ mà có lẽ tất cả các nhà lãnh đạo chính trị và quân sự đều đồng ý, đó là quyết định về việc phóng vũ khí hạt nhân không thể do trí tuệ nhân tạo đưa ra. Tôi cho rằng câu hỏi lớn nhất là trong thế giới trí tuệ nhân tạo, ai sẽ đóng vai Trung tá Petrov?", ông Smith nêu quan điểm và đặt ra một câu hỏi lớn cho toàn nhân loại trong việc đảm bảo an toàn hạt nhân trong kỷ nguyên công nghệ mới.