Bài giảng Giáng sinh được khởi xướng lần đầu tiên vào năm 1825 bởi Michael Faraday, một trong bộ óc vĩ đại nhất của nhân loại. Sinh thời, ông tin rằng khoa học không nên chỉ tồn tại trong phòng thí nghiệm hay sách vở chuyên môn, mà cần được truyền đạt một cách sinh động, dễ hiểu và cuốn hút, đặc biệt dành cho giới trẻ.

Với tinh thần đó, nhà khoa học Faraday đã đặt nền móng cho một truyền thống độc đáo của nước Anh: các bài giảng khoa học tổ chức vào dịp Giáng sinh, hướng tới trẻ em và thanh thiếu niên, nơi kiến thức được trình bày thông qua thí nghiệm trực tiếp, hình ảnh trực quan và những câu chuyện đầy cảm hứng. Từ đó đến nay, các Bài giảng Giáng sinh được tổ chức hằng năm và đến năm 2025 đã tròn 200 năm liên tục.

Theo phóng viên TTXVN tại London, điểm làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của Bài giảng Giáng sinh chính là cách tiếp cận. Những khái niệm khoa học phức tạp - từ điện, hóa học, sinh học cho đến vũ trụ học - được trình bày thành những cuộc phiêu lưu trí tuệ. Trẻ em không chỉ “nghe giảng” mà còn được trải nghiệm, chứng kiến các thí nghiệm ngoạn mục, đặt câu hỏi và trực tiếp tương tác với các nhà khoa học hàng đầu thế giới.

Trong suốt 2 thế kỷ, chuỗi bài giảng này đã góp phần nuôi dưỡng niềm tò mò khoa học, khuyến khích tư duy phản biện và truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ theo đuổi con đường nghiên cứu, khoa học kỹ thuật và giáo dục. Không ít nhà khoa học nổi tiếng thế giới từng chia sẻ rằng chính việc xem Bài giảng Giáng sinh khi còn nhỏ đã ảnh hưởng mạnh mẽ, gây cảm hứng cho lựa chọn nghề nghiệp của họ.

Từ giữa thế kỷ XX, Bài giảng Giáng sinh được ghi hình và phát sóng rộng rãi trên truyền hình, sau đó lan tỏa mạnh mẽ qua các nền tảng số. Nhờ vậy, chuỗi bài giảng không chỉ phục vụ khán giả trong khán phòng của Viện Hoàng gia Anh tại London, mà còn tiếp cận công chúng toàn cầu.

Bài giảng Giáng sinh đã chứng minh một chân lý quan trọng: khoa học tiên tiến hoàn toàn có thể được truyền đạt một cách dễ hiểu mà vẫn chính xác, nếu được đầu tư nghiêm túc về nội dung và phương pháp. Đây cũng là minh chứng cho vai trò thiết yếu của phổ biến khoa học trong việc xây dựng một xã hội coi trọng tri thức như Vương quốc Anh.

Năm 2025, chuỗi Bài giảng Giáng sinh đánh dấu cột mốc 200 năm đầy tự hào với chủ đề khám phá vũ trụ, do Tiến sĩ Maggie Aderin-Pocock – nhà khoa học không gian và nhà giáo dục khoa học nổi tiếng người Anh gốc Nigeria – đảm nhiệm vai trò giảng viên.

Ba bài giảng trong 3 ngày 11, 13 và 16/12 đã đưa khán giả rời Trái Đất để ngắm nhìn hành tinh của chúng ta từ không gian, khám phá Hệ Mặt Trời, các sứ mệnh thám hiểm lịch sử, kính viễn vọng James Webb, các hành tinh ngoài hệ Mặt Trời, cho tới những bí ẩn lớn như hố đen, vật chất tối và năng lượng tối. Thông điệp xuyên suốt là lời kêu gọi thế hệ trẻ tiếp tục hành trình khám phá vũ trụ và những giới hạn chưa biết của tri thức nhân loại.

Thu Thủy, một học sinh trung học người Việt Nam tại Anh, hào hứng chia sẻ với phóng viên TTXVN tại London cảm xúc rất đặc biệt khi được tham dự Bài giảng Giáng sinh lần thứ hai trong đời: “Mỗi lần được nghe giảng đều giúp em cảm nhận truyền thống khoa học lâu đời của nước Anh. Các bài giảng đều thú vị, không chỉ mang lại kiến thức mà còn khiến em cảm thấy tò mò, yêu thích các môn khoa học hơn”.

Bên cạnh Bài giảng Giáng sinh, Viện Hoàng gia Anh còn duy trì một truyền thống học thuật lâu đời và nổi tiếng thế giới không kém là các bài thuyết giảng Friday Evening Discourse (FED). Nếu bài giảng Giáng sinh hướng tới thiếu nhi, thì FED là diễn đàn nơi các nhà khoa học hàng đầu trình bày những ý tưởng nghiên cứu tiên phong trước cộng đồng trí thức Anh và quốc tế.

Trong khuôn khổ truyền thống này, tháng 11/2022, Giáo sư Nguyễn Thị Kim Thanh, nhà khoa học gốc Việt tại đại học University College London (UCL), Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Anh, đã vinh dự được mời trình bày bài giảng về vật liệu nano và các ứng dụng y sinh, đặc biệt là việc sử dụng hạt nano từ tính trong chẩn đoán và điều trị bệnh, bao gồm ung thư. Video bài giảng trên kênh YouTube của Viện Hoàng gia Anh đã thu hút gần 26.000 lượt xem.

Việc một nhà khoa học người Việt Nam đứng trên bục giảng của Viện Hoàng gia Anh – nơi Michael Faraday từng giảng dạy – vừa là niềm tự hào đối với nhà khoa học, vừa mang ý nghĩa biểu tượng về năng lực, trí tuệ của các nhà khoa học Việt Nam.

Từ bài giảng Giáng sinh dành cho trẻ em đến bài thuyết giảng FED dành cho công chúng trưởng thành, Viện Hoàng gia Anh đã xây dựng một mô hình phổ biến khoa học toàn diện, bền bỉ suốt 2 thế kỷ. Tinh thần mà Michael Faraday khởi xướng – đưa khoa học đến với mọi người bằng sự tò mò, niềm vui và cảm hứng – vẫn nguyên vẹn giá trị cho đến ngày nay.