Động thái được đưa ra trong bối cảnh Bắc Kinh chuẩn bị cho cuộc gặp thượng đỉnh giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump, dự kiến diễn ra tại Hàn Quốc cuối tháng 10/2025.

Theo thông báo của Bộ Thương mại Trung Quốc, ngoài việc bổ sung năm nguyên tố gồm holmium, erbium, thulium, europium và ytterbium vào danh sách kiểm soát xuất khẩu, chính phủ còn liệt kê hàng chục công nghệ tinh luyện liên quan vào danh mục hạn chế. Các công ty nước ngoài sử dụng thiết bị hoặc vật liệu có nguồn gốc từ Trung Quốc cũng sẽ phải xin giấy phép xuất khẩu của Bắc Kinh, ngay cả khi không có doanh nghiệp Trung Quốc tham gia vào chuỗi cung ứng.

Biện pháp mới đánh dấu bước leo thang tiếp theo trong chính sách quản lý chặt chẽ ngành đất hiếm của Trung Quốc, nhà sản xuất và tinh luyện đất hiếm lớn nhất thế giới, chiếm hơn 90% nguồn cung toàn cầu. Đây là nhóm 17 nguyên tố hiếm, giữ vai trò thiết yếu trong sản xuất ô tô điện, động cơ máy bay, thiết bị radar quân sự, vi mạch và nam châm công nghệ cao.

Trung Quốc từng đưa ra các biện pháp kiểm soát tương tự vào tháng 4, khiến thị trường toàn cầu thiếu hụt nghiêm trọng trước khi đạt được một số thỏa thuận tạm thời với Mỹ và châu Âu. Tuy nhiên, các biện pháp lần này được đánh giá là toàn diện và mang tính chiến lược hơn, có thể gây gián đoạn sâu rộng tới chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực bán dẫn và quốc phòng.

Một quan chức Nhà Trắng cho biết các cơ quan liên bang đang khẩn trương đánh giá tác động của quy định mới, được Bắc Kinh ban hành đột ngột mà không có cảnh báo trước, đồng thời nhận định đây có thể là nỗ lực nhằm mở rộng kiểm soát của Trung Quốc đối với chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu.

Theo giới quan sát, quyết định này có thể là một phần trong chiến thuật đàm phán của Trung Quốc trước cuộc gặp giữa Tổng thống Trump - Chủ tịch Tập Cận Bình tại Seoul. Ông Tim Zhang, nhà sáng lập hãng tư vấn Edge Research tại Singapore, nhận định việc gia tăng đòn bẩy sẽ giúp Bắc Kinh có thêm ưu thế khi bước vào vòng đối thoại cấp cao.

Các biện pháp mới cũng nhắm tới lĩnh vực chip tiên tiến. Cụ thể, quy định kiểm soát sẽ được áp dụng đối với các vi mạch 14 nanomet trở lên, chip bộ nhớ có 256 lớp hoặc hơn, cũng như các thiết bị và hoạt động nghiên cứu phát triển liên quan. Đây là những loại chip thường dùng trong điện thoại thông minh, trung tâm dữ liệu và các hệ thống trí tuệ nhân tạo tiên tiến, bao gồm cả ứng dụng tiềm năng trong lĩnh vực quân sự.

Bên cạnh đó, Bộ Thương mại Trung Quốc tuyên bố sẽ từ chối cấp phép xuất khẩu cho các bên sử dụng đất hiếm vào mục đích quốc phòng. Các đơn xin xuất khẩu phục vụ lĩnh vực bán dẫn sẽ được xem xét theo từng trường hợp cụ thể.

Trung Quốc cũng cho biết các biện pháp hạn chế sẽ có hiệu lực theo hai giai đoạn. Lệnh kiểm soát đối với năm nguyên tố mới và công nghệ tinh luyện sẽ bắt đầu từ ngày 8/11, trùng thời điểm kết thúc giai đoạn đình chiến thương mại 90 ngày giữa hai nước. Các quy định đối với công ty nước ngoài sử dụng vật liệu hoặc thiết bị Trung Quốc sẽ có hiệu lực từ ngày 1/12.

Phản ứng trước thông tin này, cổ phiếu các công ty đất hiếm tại Trung Quốc đồng loạt tăng mạnh. China Northern Rare Earth Group tăng 10%, China Rare Earth Resources and Technology tăng 9,97%, Shenghe Resources tăng 9,4%. Trong khi đó, tại Mỹ, cổ phiếu Critical Metals Corp tăng 25%, Energy Fuels tăng 9%, MP Materials tăng 2,5% và USA Rare Earth tăng 15%.

Energy Fuels, đơn vị sở hữu cơ sở tinh chế đất hiếm tại bang Utah, cho biết đang mở rộng công suất để tăng sản lượng nội địa. Công ty này khẳng định dự án thử nghiệm gần đây chứng minh năng lực công nghệ của doanh nghiệp Mỹ ngay trên lãnh thổ Mỹ. Trong khi đó, NioCorp, đơn vị đang phát triển mỏ đất hiếm tại Nebraska, cảnh báo rằng quân đội Trung Quốc dường như đang nắm vai trò trung tâm trong hoạch định chính sách đất hiếm, khiến triển vọng cung ứng cho ngành quốc phòng Mỹ và nhiều nhà sản xuất thương mại thêm phần bất ổn.

Các quy định mới của Trung Quốc được đánh giá là phản ứng đối trọng với chính sách hạn chế xuất khẩu công nghệ của Mỹ, vốn nhắm đến ngành bán dẫn Trung Quốc. Giới phân tích nhận định thế giới đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc chuỗi cung ứng, khi các nền kinh tế lớn dần xây dựng hệ sinh thái công nghệ riêng biệt nhằm giảm phụ thuộc và tăng khả năng tự chủ. Trong đó, Trung Quốc thúc đẩy nội địa hóa chuỗi giá trị, còn Mỹ và các đồng minh đẩy mạnh phát triển các chuỗi cung ứng thay thế.

Dù vậy, Trung Quốc cũng để ngỏ khả năng linh hoạt. Bộ Thương mại nước này cho biết sẽ áp dụng “một số biện pháp hỗ trợ cấp phép” nhằm giảm thiểu lo ngại về khan hiếm nguồn cung. Tuy nhiên, mức độ thực thi trên thực tế và phản ứng từ cộng đồng quốc tế vẫn còn là dấu hỏi lớn.

Hàn Quốc, quốc gia có các hãng sản xuất chip lớn như Samsung Electronics và SK Hynix, cho biết đang đánh giá kỹ lưỡng tác động của các quy định mới và sẽ tiếp tục đối thoại với Bắc Kinh để hạn chế ảnh hưởng.