Theo kênh Al Jazeera ngày 12/3, trong bài phát biểu đầu tiên trên cương vị thủ tướng được chỉ định của Canada, ông Mark Carney đã đưa ra một tuyên bố mà các nhà quan sát cho là gây sửng sốt. Ông Carney nói: “Tôi biết rằng đây là những ngày đen tối. Những ngày đen tối do một quốc gia mà chúng ta không thể tin tưởng nữa gây ra”.

Quốc gia được đề cập chính là Mỹ - đồng minh mà Canada có chung đường biên giới trên đất liền dài nhất thế giới và có mối quan hệ tưởng như không thể lay chuyển.

Ông Jon Parmenter, Giáo sư lịch sử tại Đại học Cornell ở bang New York, nói về phát biểu của ông Carney: “Đó là một tuyên bố gây chấn động trong bối cảnh rộng”.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, quan điểm rằng Mỹ không còn đáng tin cậy đã lan rộng nhanh chóng ở Canada trong những tháng gần đây.

Trong khoảng thời gian đó, người Canada đã sốc, hoang mang và phẫn nộ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump liên tục nhắm vào đất nước họ, kể cả trong chính sách thương mại toàn cầu lẫn tham vọng sáp nhập.

Ông Trump đã áp thuế cao đối với hàng hóa Canada và cảnh báo sẽ áp thêm. Ông thường xuyên kêu gọi sáp nhập Canada và đưa ra những tuyên bố chỉ trích tiền nhiệm của Thủ tướng Carney - ông Justin Trudeau và hệ thống bầu cử của Canada.

Ông Parmenter bình luận: “Thiệt hại đối với mối quan hệ là rất lớn. Thiệt hại sẽ kéo dài”.

Tuy nhiên, khi ông Trump liên tục gây sức ép với Canada, nhiều người quan sát đang đặt câu hỏi tại sao. Sau đây là ba lý do có thể lý giải động thái của Tổng thống Trump.

Canada là mục tiêu gần nhất

Theo ông Aaron Ettinger, Giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Carleton ở Ottawa, mặc dù cuộc chiến thương mại Mỹ - Canada hiện nay là chưa từng có trong lịch sử hiện đại, nhưng điều đó không có gì đáng ngạc nhiên trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Trump.

Tổng thống Mỹ đã theo đuổi các chính sách kinh tế “Nước Mỹ trước tiên” tương tự trong nhiệm kỳ đầu tiên, như áp thuế thép và nhôm nhập khẩu từ Canada vào năm 2018.

Ông Ettinger nói với Al Jazeera: “Không có gì mới cả. Chúng ta biết điều này sẽ đến. Ông ấy đã báo hiệu mọi thứ. Nhưng bây giờ ông ấy đang nói về mức thuế 50%. Mức độ đã tăng lên nhiều so với 7 hoặc 8 năm trước”.

Trong phạm vi chính sách đối ngoại của chính quyền Tổng thống Trump, ông Ettinger cho rằng Canada không có gì đặc biệt. Thay vào đó, nước này chỉ đơn giản là mục tiêu gần nhất, cùng với Mexico. Ông nói: “Ông Trump đối xử với tất cả các quốc gia như thể họ phải làm theo mong muốn của ông ấy. Ông ấy thích các nhà lãnh đạo khi họ nghe theo và không ưa họ khi họ không nghe theo. Vì vậy, Canada sẽ bị áp thuế, cũng giống như các nước Liên minh châu Âu và Mexico. Canada chỉ tình cờ nằm gần Mỹ. Canada cũng đang hành động khác thường và phản kháng khá mạnh ở thời điểm hiện tại”.

Chính phủ Canada đã áp thuế trả đũa lên hàng tỷ USD hàng hóa Mỹ. Nước này tuyên bố các biện pháp đó sẽ duy trì cho đến khi tổng thống Mỹ dỡ bỏ và chấm dứt đe dọa áp thuế.

Vấn đề cá nhân

Tuy nhiên, ông Trump chú ý tới Canada không chỉ dừng lại ở thuế quan và chính sách kinh tế.

Ngay cả trước khi trở lại Nhà Trắng vào tháng 1, ông Trump đã kêu gọi Canada trở thành bang thứ 51 của Mỹ. Ông liên tục gọi ông Trudeau là “thống đốc” thay vì thủ tướng.

Ông Trump cũng mô tả kế hoạch sáp nhập Canada là một lợi ích cho người Canada và là cách để họ tránh bị áp thuế từ Mỹ. Gần đây, ông Trump nói: “Người dân sẽ phải đóng thuế ít hơn nhiều so với hiện tại. Họ sẽ được bảo vệ về mặt quân sự hoàn hảo”.

Ban đầu, ông Trudeau và các lãnh đạo Canada khác coi những phát biểu đó là lời đùa vui, nhưng họ nhanh chóng bắt đầu xem xét nghiêm túc việc ông Trump liên tục kêu gọi sáp nhập.

Tuần trước, ông Trudeau nói với các phóng viên rằng ông Trump muốn nền kinh tế Canada sụp đổ hoàn toàn vì điều đó sẽ giúp Mỹ dễ dàng sáp nhập hơn. Thủ tướng Trudeau tuyên bố Canada sẽ không bao giờ trở thành một phần của Mỹ và chỉ trích chính sách thuế của chính quyền Mỹ.

Ông Trump và ông Trudeau chưa bao giờ có mối quan hệ tốt đẹp và họ từng công khai đối đầu về thương mại cũng như thuế quan vào năm 2018.

Theo ông Geoffrey Kabaservice, Phó chủ tịch nghiên cứu chính trị tại Trung tâm Niskanen (một tổ chức nghiên cứu ở Washington, D.C.), quan hệ không tốt đẹp này có thể đóng vai trò trong những tuyên bố gần đây của ông Trump về Canada.

Mở rộng lãnh thổ

Tuy nhiên, ông Kabaservice cho rằng tư duy về quyền lực lớn mới là yếu tố cốt lõi trong mong muốn sáp nhập Canada của ông Trump. Ông giải thích: “Khi ông Trump nói về việc muốn 'Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại', một phần của khái niệm vĩ đại trong suy nghĩ của ông là một quốc gia rộng lớn, vươn tới và chiếm giữ lãnh thổ mới, mở rộng chính mình”.

Theo ông Kabaservice, khi ông Trump nói muốn Canada trở thành bang thứ 51, có lẽ ông không thực sự nghĩ về thực tế, bao gồm việc một quốc gia 40 triệu dân sẽ làm thay đổi nền chính trị Mỹ như thế nào.

Mặc dù sáp nhập Canada không nằm trong danh sách ưu tiên của những người ủng hộ ông Trump, nhưng theo ông Kabaservice, họ thích khi ông Trump đề xuất những điều khiến cả đồng minh và đối thủ không vui.

Dù động cơ thực sự của ông Trump là gì, các nhà quan sát đều đồng ý rằng lập trường của ông đối với Canada có thể để lại tác động lâu dài.