Ngày 30/9, Ban tổ chức Giải thưởng "Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội" lần thứ 18 năm 2025 của báo Thể thao và Văn hóa (Thông tấn xã Việt Nam), đã công bố 11 đề cử chính thức của mùa giải năm nay, với 4 hạng mục: Giải thưởng Lớn, Giải Tác phẩm, Giải Việc làm và Giải Ý tưởng. Lễ trao giải sẽ diễn ra từ 19h ngày 3/10/2025, tại 45 Tràng Tiền (Hà Nội).

Trong đó, 3 đề cử "Việc làm - Vì tình yêu Hà Nội" gồm: "Bước đầu hồi sinh sông Tô Lịch", "Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia - một “kỳ quan” mới tại Hà Nội, kỳ tích xây dựng tại Việt Nam" và "Việc tu bổ hai bức phù điêu ngoài trời tại phố Hàng Lọng (phường Cửa Nam)".

Bước đầu hồi sinh sông Tô Lịch

Những chuyển biến hiện nay trên sông Tô Lịch gắn liền với chuỗi giải pháp quyết liệt mà Hà Nội triển khai từ cuối năm 2024, nhằm xử lý ô nhiễm tại dòng sông từng được coi là “dòng sông đen” giữa lòng Thủ đô. Trong đó, bổ cập nguồn nước sạch được xác định là giải pháp then chốt.

Đầu năm 2025, Văn phòng UBND TP Hà Nội đã ban hành thông báo kết luận của Chủ tịch UBND TP Trần Sỹ Thanh về phương án bổ cập nước cho sông Tô Lịch. Theo đó, các đơn vị được giao nhiệm vụ nghiên cứu và triển khai việc đưa nước từ hồ Tây và sông Hồng vào sông, nhằm tăng cường khả năng tự làm sạch dòng sông. Mục tiêu của giải pháp này không chỉ dừng ở việc giảm ô nhiễm, mà còn hướng tới phục hồi cảnh quan, tạo điều kiện để hệ sinh thái phát triển trở lại.

Sau nhiều tháng làm việc gấp rút, vừa qua, những công trình đầu tiên trong kế hoạch hồi sinh sông Tô Lịch đã được đưa vào vận hành. Từ ngày 15/8, toàn bộ 245 cửa xả dọc sông đã được thu gom, đưa nước thải về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá để xử lý tập trung. Nhà máy vận hành với công suất khoảng 200.000 - 230.000m³/ngày đêm, đủ sức tiếp nhận và xử lý toàn bộ lượng nước thải của sông.

Tiếp đó, ngày 9/9, hệ thống dẫn nước bổ cập từ Hồ Tây chính thức hoạt động. Hệ thống gồm hai đường ống HDPE song song với đường kính D1200, vận hành theo chu kỳ, bảo đảm dòng nước từ hồ Tây chảy trực tiếp vào sông Tô Lịch mà không hòa lẫn với nước thải kênh TE3. Cùng thời điểm này, đập dâng tại khu vực cầu Quang phía hạ lưu sông Tô Lịch cũng được vận hành nhằm giữ mực nước ổn định.

Ngày 20/9, nguồn nước sau xử lý từ Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá được chính thức được đưa trở lại sông Tô Lịch. Theo các đơn vị thực hiện, sự phối hợp giữa hai nguồn nước từ Hồ Tây và Nhà máy Yên Xá sẽ giúp duy trì dòng chảy liên tục, ổn định của dòng sông, loại bỏ mùi hôi và bảo đảm môi trường nước lâu dài.

Cũng cần nhắc lại, sự trong xanh hiện tại của sông Tô Lịch mới chỉ là kết quả ban đầu, khi các biện pháp cải thiện vẫn đang được triển khai. Đây sẽ là một quá trình dài, đòi hỏi theo dõi sự ổn định của dòng chảy trong trạng thái mới, đồng thời kịp thời điều chỉnh hoặc bổ sung giải pháp cần thiết.

Song song với nỗ lực làm sạch, UBND TP Hà Nội đã có tờ trình gửi HĐND thành phố xem xét phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án cải tạo, chỉnh trang, tái thiết công viên tuyến hai bên sông Tô Lịch. Dự án dự kiến sử dụng gần 738.000 m² đất,bao gồm nhiều hạng mục như cây xanh, đường dạo, quảng trường, sân chơi, sân thể thao, bãi đỗ xe, hệ thống kè và bậc lên xuống…

Như vậy, bên cạnh những chuyển biến tích cực từ việc chặn nguồn xả thải và bổ cập nước sạch, sông Tô Lịch còn đứng trước cơ hội trở thành không gian sinh thái - cảnh quan thực sự giữa lòng thành phố. Nó gắn với một định hướng xuyên suốt: sông Tô Lịch không chỉ là kênh thoát nước, mà phải là không gian sinh thái -văn hóa của Thủ đô.

Theo nhà sử học Dương Trung Quốc (thành viên Hội đồng giám khảo): “Với những kết quả bước đầu hiện nay, tôi thấy rất đáng mừng. Tuy nhiên, rõ ràng đây không phải là bài toán đơn giản để có thể hồi sinh ngay dòng sông. Chúng ta cần thêm thời gian để kiểm chứng tính bền vững. Những tín hiệu tích cực phải được ghi nhận, nhưng sự kiên nhẫn là điều cần thiết. Tôi hy vọng sự ủng hộ của xã hội sẽ tiếp thêm động lực cho những người đang trực tiếp thực hiện dự án cải tạo sông Tô Lịch” - ông Quốc bày tỏ.

Trong khi đó, PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội (thành viên Hội đồng giám khảo) cho rằng: “Sự trăn trở của chúng ta với sông Tô Lịch là dễ hiểu. Chúng ta luôn kỳ vọng sông Tô Lịch sẽ tốt hơn nữa, trở thành một “kinh mạch” thông suốt cho Thủ đô, đồng thời là không gian văn hóa - nghệ thuật mở, phục vụ đời sống tinh thần của người dân. Tôi tin rằng trong tương lai, sông Tô Lịch sẽ đáp ứng được kỳ vọng ấy, trở thành một dòng chảy văn hóa, tâm linh và cả tương lai của Hà Nội”.

“Điều quan trọng nhất, theo tôi, là sự kiên nhẫn và bình tĩnh. Hà Nội có nhiều biểu tượng văn hóa, và vì nhiều lý do, chúng ta luôn mong muốn khôi phục lại các giá trị ấy. Kỳ vọng của người dân là rất lớn, và đó là điều hoàn toàn chính đáng. Nhưng cũng nên hiểu rằng việc phục hồi một không gian văn hóa lịch sử cổ xưa không thể diễn ra một sớm một chiều. Nó đòi hỏi không chỉ mong muốn, mà còn cần nguồn lực, nghiên cứu kỹ lưỡng và đầu tư đúng hướng, để đảm bảo sự bền vững. Tôi tin rằng người dân Hà Nội sẽ đủ kiên nhẫn để chờ đợi kết quả tốt đẹp nhất với dòng sông này”, ông Sơn chia sẻ thêm.

Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia - một “kỳ quan” mới tại Hà Nội, kỳ tích xây dựng tại Việt Nam

Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia (VEC) được khởi công vào ngày 30/8/2024 trên quy mô hơn 900.000 m2, bàn giao mặt bằng vào ngày 27/6/2025 - chỉ sau gần 10 tháng thi công, vượt tiến độ tới 15 tháng so với kế hoạch. Đây là tiến độ thi công thần tốc chưa từng có, trong điều kiện thách thức về kỹ thuật xây dựng cũng như độ khó của kết cấu vòm khổng lồ từ thép siêu trường, siêu trọng.

Tập đoàn Vingroup, với vai trò là chủ đầu tư kiêm tổng thầu thi công, đã tập trung tối đa mọi nguồn lực, từ chủ động lên phương án thiết kế, điều phối nhân lực, máy móc, và vật tư đến đảm bảo chuỗi cung ứng, khớp nối các nhà thầu.

Đây cũng là công trình được định vị trở thành tổ hợp trung tâm triển lãm lớn nhất Đông Nam Á và nằm trong Top 10 tổ hợp triển lãm lớn nhất thế giới, với kỳ vọng góp phần giới thiệu, kết nối các doanh nghiệp Việt Nam với các doanh nghiệp Quốc tế thông qua các hoạt động triển lãm.

Cụ thể, công trình sở hữu kiến trúc đặc biệt với tòa nhà triển lãm Kim Quy tổng diện tích khoảng 130.000 m2. Nơi đây có thể tổ chức những sự kiện triển lãm lớn, mang lại trải nghiệm khác biệt cho khách tham quan và sự thuận tiện cho các giao dịch giữa nhà mua hàng và nhà triển lãm. Kiến trúc này cũng mang đến sự linh hoạt và tính hiệu quả cho những triển lãm có quy mô nhỏ hơn, khi từng phân khu có thể được phân tách bởi các vách ngăn di động, cho phép nhà tổ chức linh hoạt và chủ động sắp xếp không gian tối ưu và hiệu quả cho mọi ý tưởng triển lãm.

Với quy mô đặc biệt, Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia được kiến tạo là một tổ hợp kinh tế, văn hóa, thể thao và du lịch quy mô lớn, hiện đại, mang tính biểu tượng của Thủ đô Hà Nội, hình thành nên một địa danh “thành phố triển lãm” để phục vụ tổ chức các sự kiện, hội chợ triển lãm mang tầm quốc gia và quốc tế.

Ở đó, kỳ vọng của Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia là giới thiệu, kết nối các doanh nghiệp Việt Nam với các doanh nghiệp quốc tế thông qua các hoạt động triển lãm. Hiện nay, Trung tâm đang làm việc với các đối tác uy tín hàng đầu thế giới về tổ chức sự kiện và triển lãm, quản lý và vận hành các sự kiện quy mô lớn nhằm xây dựng nền tảng vận hành tiêu chuẩn quốc tế, sẵn sàng đón tiếp các sự kiện lớn. Với kinh nghiệm và mạng lưới đối tác toàn cầu, các đơn vị này sẽ cùng đóng vai trò kết nối, tư vấn tổ chức, cũng như thu hút các chương trình tầm cỡ khu vực và quốc tế về Việt Nam.

Có thể khẳng định, Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia đi vào hoạt động là nền tảng thúc đẩy phát triển nền kinh tế “Expo”, tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước có điều kiện giao lưu, quảng bá và xúc tiến thương mại, là cơ sở thuận lợi để thúc đẩy sản xuất, kinh doanh, kích thích tăng trưởng kinh tế cho Thủ đô Hà Nội.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, VEC đang triển khai đồng bộ 4 định hướng chiến lược. Thứ nhất, kết nối hai chiều giữa Việt Nam và thế giới. Thứ hai, VEC sẽ là môi trường lý tưởng để hình thành hệ sinh thái dịch vụ trọn gói từ thiết kế, thi công gian hàng, tổ chức, truyền thông đến hậu cần, công nghệ, nhân lực… Thứ ba, áp dụng công nghệ số và mô hình phát triển bền vững. Thứ tư, VEC sẽ hình thành và phát triển các chuỗi thương hiệu triển lãm quốc tế mang bản sắc Việt Nam, như triển lãm công nghệ xây dựng, tuần lễ năng lượng xanh, lễ hội du lịch & ẩm thực Việt Nam…

Việc tu bổ hai bức phù điêu ngoài trời tại phố Hàng Lọng (phường Cửa Nam)

Tháng 7/2025, một tuyến phố của Hà Nội đã được đặt tên là Hàng Lọng, bắt đầu từ đoạn giao phố Trần Bình Trọng tới đoạn giao đường Lê Duẩn (dài 350m, rộng 13m) để đảm bảo thông suốt tuyến đường và kết nối với phố Hàng Lọng cũ (đã đổi tên thành đường Lê Duẩn), đáp ứng nguyện vọng nhân dân, phù hợp các yếu tố văn hóa, lịch sử. Sự ra đời của con phố này không chỉ khơi gợi ký ức về một địa danh xưa, mà còn mở ra cơ hội tu bổ và phát huy giá trị 2 bức phù điêu gần trăm năm tuổi tại đây.

Theo các tư liệu cũ, chúng gắn liền với những sáng tác của các giáo sư và sinh viên khóa 1, khóa 2 Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, thực hiện khoảng 1929 - 1930.

Đến tháng 8/2025, dự án “Tu bổ hai bức phù điêu ngoài trời tại phố Hàng Lọng, phường Cửa Nam” đã chính thức được UBND phường Cửa Nam, TP Hà Nội cống bố và tiến hành, với sự đồng hành của nhà tài trợ - Ngân hàng PVCombank - và nhiều chuyên gia, họa sĩ, nhà điêu khắc giàu kinh nghiệm như họa sĩ, giám tuyển Nguyễn Thế Sơn; các TS Trần Hậu Yên Thế và Phạm Long; KTS Trần Huy Ánh, các nhà điêu khắc Trần Quốc Thịnh và Trần Công Định.

Theo giám tuyển Nguyễn Thế Sơn, trước khi khởi động dự án, nhóm nghệ sĩ đã tiến hành khảo sát kỹ hiện trạng hai bức phù điêu. Kết quả cho thấy, sau gần một thế kỷ, chúng vẫn giữ được khoảng 90% hình dạng và chất lượng, chỉ bị bám bẩn bởi vôi vữa. Điều cần làm là vệ sinh bề mặt, sơn phủ bảo vệ, trám vá xi măng và phục hồi màu gốc. Các mảng tường xung quanh bị sứt mẻ cũng phải xây trát, sơn sửa lại đồng bộ để đảm bảo tổng thể kiến trúc.

Ông Thế Sơn nhấn mạnh, việc tu bổ không thể giao cho lao động xây dựng thông thường mà phải do những người có chuyên môn điêu khắc đảm nhận. Và trên thực tế, những thao tác trực tiếp với phù điêu được giao cho các nhà điêu khắc Trần Quốc Thịnh và Trần Công Định (Khoa Điêu khắc, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam), như một sự tiếp nối công việc của các bậc tiền bối từng sáng tác phù điêu này.

Nhóm thực hiện đã tham khảo phương pháp từ khảo cổ học, kết hợp hiểu biết về tạo hình điêu khắc để giữ tối đa tính nguyên bản. Trong đó, thách thức lớn nhất là xử lý lớp sơn bám chặt trên bề mặt; họ phải dùng công cụ chuyên dụng, thao tác thủ công từng chút một để tránh làm hỏng chi tiết. Ngoài ra, nhiều vết thủng, vết khoan, chỗ bị bắn sơn cần được trám vá. Công đoạn vệ sinh mất nhiều tuần, sau đó mới tiến hành phục hồi màu sắc theo tông gốc và phong cách thời kỳ Đông Dương.

Sau gần một tháng tu bổ, hai bức phù điêu đã cơ bản hoàn thiện, khôi phục được diện mạo nguyên gốc. 2 phù điêu tái hiện sinh động đời sống lao động truyền thống: một bên là cảnh cày cấy, gặt lúa, gánh rơm trong bức Nông nghiệp, bên kia là cảnh chèo thuyền, kéo lưới, đánh bắt cá trong bức Ngư nghiệp. Bố cục liên hoàn, hình khối chắc khỏe, nhân vật được cách điệu theo phong cách hiện thực Pháp nhưng vẫn đậm chất Việt Nam.

Xa hơn, theo giám tuyển - họa sĩ Nguyễn Thế Sơn, bên cạnh việc tu bổ hai bức phù điêu hiện có, nhóm nghệ sĩ đang tính đến khả năng nghiên cứu phục dựng, tái hiện trọn vẹn bộ tứ Sĩ - Nông - Công - Thương tại đây. Theo ông Sơn, việc hoàn thiện cả bốn phù điêu đúng như ý tưởng ban đầu của các họa sĩ Đông Dương là một “giấc mơ tuyệt vời”, để trả lại vị trí xứng đáng của chúng trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam, cũng như tiếp nối tinh thần tri ân của các thế hệ nghệ sĩ hôm nay với những tiền bối đã đặt nền móng cho nền mỹ thuật Việt Nam đương đại.

Ông Phạm Tuấn Long (Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND phường Cửa Nam) cho rằng, với quan điểm khôi phục các không gian công cộng gắn với các tác phẩm nghệ thuật cộng cộng luôn đem lại hiệu quả tích cực cho cảnh quan đô thị. Hai bức phù điêu gần 100 tuổi vừa được tu bổ là minh chứng cho thẩm mỹ và sáng tạo của người Việt Nam, góp phần làm phong phú thêm giá trị của Thủ đô ngàn năm văn hiến.