Trong quá trình cổ phần hóa, việc xác định giá trị doanh nghiệp trước khi cổ phần là giai đoạn then chốt, làm tiền đề cho việc phê duyệt phương án cổ phần hóa về sau. Kiểm toán kết quả định giá doanh nghiệp nhà nước do Kiểm toán Nhà nước tiến hành có ý nghĩa quan trọng, thu được nhiều kết quả tại tích cực giúp vốn nhà nước tăng thêm được hàng nghìn tỷ đồng

Từ năm 2011, với chức năng nhiệm vụ được giao, Kiểm toán Nhà nước đã bắt đầu kiểm toán tái cơ cấu cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, kiểm toán kết quả tư vấn định giá và xử lý các vấn đề tài chính trước khi chính thức công bố giá trị doanh nghiệp cổ phần hóa. 

Tổng Kiểm toán Nhà nước Hồ Đức Phớc cho biết, kiểm toán kết quả định giá doanh nghiệp nhà nước có ý nghĩa rất lớn, không chỉ dừng lại ở việc xác định tăng giá trị thực tế vốn nhà nước, kiến nghị xử lý tài chính mà quan trọng hơn là Kiểm toán Nhà nước đánh giá thực trạng công tác định giá doanh nghiệp, các tồn tại bất cập đang diễn ra trong quá trình cổ phần hóa để kịp thời kiến nghị Chính phủ, Quốc hội xem xét, chỉnh sửa, bổ sung cơ chế chính sách hiện hành, nhằm minh bạch hóa, góp phần phòng chống tham nhũng, thất thoát tài sản công trong quá trình thực hiện cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, đẩy nhanh tiến trình cổ phần hóa.

Thông qua kiểm toán hoạt động quản lý sử dụng vốn tài sản tại các doanh nghiệp, kiểm toán chuyên đề tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước, kiểm toán kết quả tư vấn định giá và xử lý các vấn đề tài chính trước khi chính thức công bố giá trị doanh nghiệp cổ phần hóa, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị các doanh nghiệp nộp thêm cho ngân sách Nhà nước hàng chục ngàn tỷ đồng; kiến nghị tăng giá trị thực tế vốn nhà nước hơn 20 ngàn tỷ đồng.

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành VI cho biết, trong giai đoạn từ năm 2012 -2016, Kiểm toán Nhà nước đã thực hiện kiểm toán kết quả tư vấn định giá và xử lý các vấn đề tài chính trước khi chính thức công bố giá trị doanh nghiệp cổ phần hóa của 17 doanh nghiệp nhà nước; đã xác định tăng giá trị vốn nhà nước 22.230,8 tỷ đồng; kiến nghị tăng thu cho ngân sách Nhà nước hàng ngàn tỷ đồng. 

Qua kiểm toán đã phát hiện nhiều sai sót trong tổ chức định giá và xử lý tài chính, như kiểm kê thiếu tài sản, phân loại tài sản không đúng quy định; một số đơn vị đã không xử lý các khoản tài chính đủ điều kiện ghi tăng vốn nhà nước; báo cáo tài chính tại thời điểm xác định giá trị doanh nghiệp chưa được điều chỉnh theo kết quả kiểm tra, thanh tra của cơ quan có thẩm quyền; định giá tài sản nhà cửa vật kiến trúc không tuân thủ ưu tiên áp dụng đơn giá xây dựng cơ bản, suất đầu tư, xác định thiếu chi phí trong suất vốn đầu tư, áp dụng hệ số trượt giá chưa đúng.

Trong đó, công tác quản lý sử dụng đất, việc xác định nghĩa vụ tài chính về đất, phương án sử dụng đất, việc tính toán theo biểu giá đất khi chuyển đổi doanh nghiệp còn tồn tại, sai sót. Đặc biệt, việc chuyển nhượng đất thông qua hình thức ban đầu góp quyền sử dụng đất để liên doanh với công ty bên ngoài, liên doanh chưa thực hiện khai thác sử dụng đất thì đã chấm dứt hoạt động và đơn vị ưu tiên nhượng quyền sử dụng đất đai với giá chuyển nhượng do hai bên thỏa thuận, không tổ chức chào giá thị trường, không đấu thầu đấu giá, không phản ánh đúng giá thị trường tiềm ẩn những gian lận, sai sót, thất thoát.

Để làm rõ hơn những tồn tại, sai sót trong quản lý sử dụng đất đai khi triển khai cổ phần hóa doanh nghiệp, năm 2017 Kiểm toán Nhà nước đã thực hiện kiểm toán chuyên đề việc sử dụng lợi thế quyền thuê đất để góp vốn đầu tư các dự án bất động sản của các doanh nghiệp nhà nước, kết quả kiểm toán đã chỉ ra nhiều sai sót, tồn tại và đã có kiến nghị cơ quan có thẩm quyền đề ra các giải pháp quản lý thích hợp với lĩnh vực này.

Đồng thời, thông qua kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước đã có nhiều kiến nghị nhằm tháo gỡ khó khăn trong công tác chuyển đổi doanh nghiệp nhà nước sang công ty cổ phần. Kiểm toán Nhà nước cũng đã kiến nghị các Bộ, ngành chỉnh sửa, hoàn thiện, bổ sung một số cơ chế, chính sách còn bất cập liên quan đến tái cơ cấu, cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước cũng như tư vấn định giá và xử lý các vấn đề tài chính trước khi chính thức công bố giá trị doanh nghiệp cổ phần hóa; kiến nghị các giải pháp giúp các doanh nghiệp cải thiện hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp được kiểm toán.

Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, thì việc kiểm toán xác định giá trị doanh nghiệp trước khi cổ phần hóa còn gặp một số khó khăn như việc hướng dẫn xác định giá trị doanh nghiệp trong việc áp dụng tỷ giá ngoại tệ đối với giá trị  tài sản đã hạch toán bằng ngoại tệ, nợ phải trả có gốc ngoại tệ không thống nhất. 

Ngoài ra, chưa có hướng dẫn xác định giá trị tiềm năng phát triển đối với các trường hợp Công ty mẹ không có lợi nhuận sau thuế, nhưng các công ty phụ thuộc hạch toán đầy đủ và có lợi nhuận sau thuế đồng thời nộp thuế thu nhập doanh nghiệp tại địa phương.

Nhằm tiếp tục thực hiện tốt việc kiểm toán xác định giá trị doanh nghiệp trước khi cổ phần hóa ông Nguyễn Anh Tuấn cho rằng cần chủ động đề xuất và làm việc với cơ quan có thẩm quyền quyết định giá trị doanh nghiệp để giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh có thể ảnh hưởng đến tiến độ và kết quả kiểm toán. Đồng thời tăng cường đào tạo kiến thức kiểm toán định giá và xử lý các vấn đề tài chính của doanh nghiệp trước khi chính thức cổ phần hóa cho kiểm toán viên trong đơn vị, Trước mắt cần ưu tiên chọn những kiểm toán viên có trình độ thực hiện các cuộc kiểm toán xác định giá trị doanh nghiệp…