Đối với Giám đốc điều hành, Tiến sĩ Oren Milstein, đây có thể là điểm kết của một hành trình bắt đầu không phải trong phòng thí nghiệm, mà là sau một thảm họa.

StemRad được thành lập năm 2011, chỉ vài tháng sau sự cố tan chảy hạt nhân tại nhà máy điện hạt nhân Fukushima (Nhật Bản). Tiến sĩ Milstein chia sẻ với chuyên trang Defense & Tech: “Tôi cảm thấy mình không thể không làm điều này. Tôi chứng kiến những nhân viên cứu hộ tiến vào bên trong mà không có thiết bị bảo vệ chống phóng xạ gamma. Nhưng nếu họ không vào, họ không thể ngăn thảm họa hạt nhân trở thành vấn đề cấp quốc gia hay thậm chí toàn cầu. Đó là lời kêu gọi hành động của tôi”.

Ban đầu theo đuổi sự nghiệp học thuật sau khi hoàn tất bằng tiến sĩ về miễn dịch học, Milstein đã chuyển hướng khi đang làm nghiên cứu sau tiến sĩ. Người hướng dẫn ông từng điều trị cho các nhân viên cứu hộ trong thảm họa Chernobyl và hiểu rõ mức độ tàn phá của bức xạ gamma lên tủy xương – một điểm yếu mà các bộ đồ bảo hộ hóa học thông thường không thể bảo vệ.

Tiến sĩ Milstein nói: “Thế giới đã dành hàng chục năm để phát triển các bộ đồ bảo hộ toàn thân vừa nhẹ, vừa hiệu quả. Nhưng điều đó không thực tế. Chúng tôi tập trung bảo vệ những vùng nhạy cảm nhất như xương chậu, cột sống và hệ tiêu hóa – nơi tập trung nhiều tủy xương”.

Không hướng tới việc che phủ toàn thân, áo giáp của StemRad bảo vệ có chọn lọc những cơ quan dễ tổn thương nhất trước bức xạ. Với trọng lượng từ 12–15 kg, áo có thể mặc dưới bộ đồ hazmat tiêu chuẩn và được thiết kế để ngăn chặn tác động cấp tính của phóng xạ mà không gây áp lực cho người mặc.

Trong khi hầu hết các chuyến bay vũ trụ có người lái chỉ diễn ra trong quỹ đạo thấp của Trái Đất – nơi vẫn nằm trong lớp bảo vệ từ trường – thì Artemis II sẽ đưa các phi hành gia NASA như Reid Wiseman, Victor Glover, Christina Koch và Jeremy Hansen (Cơ quan Vũ trụ Canada) ra ngoài không gian sâu – lần đầu tiên sau hơn nửa thế kỷ.

Tiến sĩ Milstein giải thích: “99% phi hành gia mới chỉ bay cao khoảng 500 km. Các phi hành gia chương trình Apollo từng bay xa hơn 600 lần, vượt ra khỏi tấm khiên từ trường của Trái Đất – nơi bức xạ và bão mặt trời trở thành mối đe dọa thực sự”.

StemRad bắt đầu hợp tác với Lockheed Martin từ một thập kỷ trước để phát triển thiết bị bảo vệ cho các sứ mệnh không gian sâu. Artemis II dự kiến kéo dài ít nhất 2 tháng, sẽ đưa các phi hành gia đối mặt với những cơn bão mặt trời không thể dự đoán trước. “Không phải là nếu, mà là khi nào,” Milstein nhấn mạnh. “Những cơn bão này như lốc xoáy – bất ngờ, dữ dội và có thể kéo dài hơn một tuần”.

Mỗi áo giáp nặng khoảng 23 kg và chỉ được mặc khi xảy ra sự kiện bức xạ mặt trời. Với giới hạn trọng tải nghiêm ngặt – chỉ khoảng 1–2 tấn cho toàn bộ sứ mệnh – từng kilogram đều có giá trị. Tiến sĩ Milstein tiết lộ: “Gửi một chiếc áo giáp lên Mặt Trăng tốn từ 30 đến 50 triệu USD”.

Áo giáp của StemRad đã được thử nghiệm trên Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS), từng được bốn nữ phi hành gia sử dụng. Artemis II sẽ có sự tham gia của Koch, còn Artemis III dự kiến có thêm hai nữ phi hành gia mặc áo.

Ông Milstein nói: “Tôi cổ vũ cho các nữ phi hành gia. Từ sau Apollo 17, đây sẽ là lần đầu tiên có sự đa dạng trong không gian sâu – chưa từng có phụ nữ hay người da màu nào đi xa đến vậy”.

Công nghệ của StemRad không chỉ dành cho không gian. Khách hàng đầu tiên của công ty là Ủy ban Năng lượng Nguyên tử Israel, sau đó mở rộng sang quân đội Mỹ, nơi Lực lượng Vệ binh Quốc gia đã mua 700 thiết bị để đối phó với sự cố hạt nhân.

Tiến sĩ Milstein nhấn mạnh: “Tôi nghĩ công nghệ này sẽ hữu ích trong trường hợp các quốc gia thù địch sở hữu vũ khí hạt nhân, Ủy ban Năng lượng Nguyên tử Israel là khách hàng đầu tiên và chúng tôi đã mở rộng ra nhiều nơi khác”.

Chiếc áo cũng đã lần đầu tiên được triển khai trong chiến đấu vào tháng 11/2022 tại Ukraine. Khi Artemis I đang bay quanh Mặt Trăng, Milstein cùng phi hành gia đã nghỉ hưu Scott Kelly đã tới Ukraine để bàn giao 60 áo giáp cho lực lượng cứu hộ.

Ông Milstein kể: “Chúng tôi gặp các đơn vị phản ứng khẩn cấp, tiến hành thử nghiệm, thậm chí còn tặng một chiếc cho Tổng thống Zelensky. Từ đó đến nay, ông luôn mang theo bên mình, nhất là khi đến tiền tuyến”.

Dù đã hoạt động hơn 12 năm, StemRad vẫn duy trì tinh thần như một startup. Milstein nói: “Chúng tôi liên tục đổi mới và phụ thuộc vào nguồn đầu tư. Điểm khác biệt duy nhất là tuổi đời của chúng tôi".

Ông Milstein cho rằng văn hóa Israel chính là nền tảng cho cách tiếp cận táo bạo của công ty: “Ở Israel, người ta đặt câu hỏi về mọi thứ. Họ thẳng thắn, không vòng vo – điều đó rất cần thiết cho đổi mới sáng tạo. Ở Mỹ, mọi người thường không mạo hiểm vì những ý tưởng mang tính cách mạng. Họ có thể nói bạn làm tốt dù điều đó không đúng. Người Israel sẽ nói thẳng cho bạn sự thật”.

Khi đồng hồ đếm ngược đến ngày Artemis phóng lên cùng những chiếc áo giáp của mình, Milstein không chỉ xem đây là cột mốc khoa học, mà còn là một bước ngoặt địa chính trị. “Việc quay lại Mặt Trăng là khả thi, nhưng quan trọng hơn là phải đến đó trước Trung Quốc”, ông nói.

Và thế là, hành trình của StemRad vẫn tiếp tục – từ đống đổ nát của Fukushima, chiến trường Ukraine, đến tận Mặt Trăng, và có thể một ngày nào đó, là sao Hỏa.