Thủ đô Đamát của Xyri là một thành phố vừa cổ kính, vừa hiện đại, đồng thời chứa đựng nhiều sắc thái tâm linh, tôn giáo và những nét văn hóa độc đáo. Đó là cảm nhận của nhà báo Martin Hacthoun, đặc phái viên TTX Cuba Prensa Latina sau 6 tháng công tác với nhiều cuộc hành trình ngang dọc khắp đất nước Trung Đông này:

Khi ra khỏi quán cà phê Al-Havana nằm ở khu al-Basri và đi về bên trái, ta sẽ gặp một thành phố Đamát trải rộng với những nét hiện đại kiểu phương Tây, rất náo nhiệt. Nếu đi về phía bên phải, khách bộ hành sẽ bắt gặp một Đamát cổ kính với 5.000 năm lịch sử, một trong những thành phố lâu đời nhất trên thế giới. Xa xa phía sau là ngọn núi Kassioun với ngôi làng nhỏ như được treo lơ lửng trên triền núi dốc làm nổi lên nét độc đáo của một vùng đất hiền hòa của những cư dân mến khách và giàu truyền thống văn hóa.

Một góc thành phố Đamát. Ảnh: Internet

Từ trên đỉnh núi Kassioun, ta có thể thấy cả một không gian rộng lớn, choáng ngợp. Bất kể giờ nào trong ngày, khách tham quan đều có được một tầm nhìn bao quát vút xa ngoài tầm mắt.

Đamát là một bức tranh ghép khổng lồ của nhiều tập quán và tôn giáo khác nhau, trong đó bao gồm Thiên chúa giáo với nhiều dòng khác nhau, chủ yếu là nhà thờ chính thống, cùng với các nhánh khác nhau của đạo Hồi, từ dòng Sunni đến dòng Shiite, dòng Alawite và dòng Drusos. Thành phố vẫn còn khu phố cổ của người Do thái với một số ít dân cư. Tại Đamát, ngày nay có tới 700 thánh đường Hồi giáo lớn nhỏ, hiện đại có, cổ kính có, và khoảng 30 nhà thờ Thiên chúa giáo. Điều này cho thấy truyền thống tâm linh có gốc rễ sâu xa tại đây với những tín đồ đạo gốc cũng như những người tín ngưỡng tự do.

Ở khu phố cổ, ta như thấy thời gian ngưng đọng lại với những con phố nhỏ hẹp, những ngõ cụt, những ngôi nhà cổ kính. Đây là nơi có nhiều di tích lịch sử và còn lưu giữ được dấu vết của nhiều sự kiện. Khách tham quan đến đây đều cảm thấy như bước vào một trận đồ bát quái, người ta như lạc lối, như bị lẫn lộn, như sa vào mê cung của những bí mật và bị cuốn đi trong sự huyền ảo độc đáo chỉ có ở đây.

Randa, một cô gái có nét mặt thanh tú với đôi mắt màu hạt dẻ rất dễ mến, nói chắc như đinh đóng cột: “Chẳng có ai lạc ở Đamát này bao giờ. Ta cứ đi, đi mãi thế nào rồi cũng đến đích”. Cô ấy nói rất đúng. Đamát cũng là thành phố dễ làm say lòng người và tinh khiết như cư dân nơi đây.

Các vị thánh tông đồ Santo Tomás y San Pablo từng sống ở đây. Thánh San Pablo là người hành hương vĩ đại của Thiên chúa giáo, ngài được Thánh San Ananías rửa tội và phong sắc thánh vào năm 36 sau CN tại điện thờ, nơi sau này còn lưu giữ được toàn vẹn di cốt của ngài, ở gần cổng Sharqi. Đây là một trong 7 chiếc cổng vòm lớn còn nguyên vẹn của bức tường La Mã bao quanh khu thành cổ.

Thánh đường Omeya cổ kính được xây dựng từ năm 705 sau CN tại khu vực pháo đài La Mã trung tâm. Phòng lưu giữ kinh Coral của đạo Hồi vẫn còn một di vật của đạo Thiên chúa. Đó là mộ đá của Thánh Juan Bautista, người đã rửa tội cho Chúa Jesus, mở ra thời đại Thiên chúa giáo. Biểu tượng độc đáo này đã được sử dụng trong suốt chiều dài lịch sử để làm nổi bật tính đối kháng của hai tôn giáo.

Ở mặt ngoài là những chiếc cột, những bệ đá, những vòm cung La Mã và khu mộ Saladino, một thủ lĩnh đã từng đánh thắng những đạo quân thập tự chinh. Vượt qua một quảng trường nhỏ lát những phiến đá khổng lồ kéo dài phía trước thánh đường là những di tích còn lại gồm những cây cột, những chiếc cửa và những vòm khổng lồ của điện thờ Jupiter, đức Chúa vĩ đại của người La Mã.

Đây là nơi bắt đầu khu chợ Hamidiye, một đại lộ được xây dựng từ 1780 với những ngôi nhà mái lợp tôn hình vòm kéo dài hàng cây số và những cửa hàng lớn nhỏ chen chúc nhau mà nhịp độ buôn bán lúc nào cũng sầm uất, sôi động. Tiếp đó là khu Bzoorieh, chuyên bán các loại hoa, lúc nào cũng thơm lừng, rồi đến khu chợ cổ trước đây chuyên bán các loại vũ khí, bây giờ thành khu buôn bán đồ kim hoàn trang sức đủ loại.

Dọc hai bên con phố lớn thẳng tắp, một con phố từng được nhắc tới trong kinh thánh, bắt đầu từ cổng Sharqi, người ta thấy toàn là những khối nhà vuông, cột xà, di tích còn sót lại của khu La Mã, trông hệt như một bảo tàng kiến trúc lớn ngoài trời. Đến đây, khách tham quan có thể tạm xa lánh sự náo nhiệt, ồn ào của nhịp sống hiện đại. Ra khỏi khu này, ta gặp các đại lộ al-Thawra, 29 tháng 5, rồi đến các quảng trường Saba Bahrat, Marjeh, khu phố Al-Hambra… lúc nào cũng sôi động, giao thông ồn ào, nhịp sống khẩn trương. Những người đi bộ rảo bước, ai cũng đầy vẻ suy tư. Các chàng trai cầm trên tay điện thoại di động, máy nghe nhạc, iPad đủ màu sắc, đủ kiểu loại mốt nhất…

Địa danh Đamát (Damas, Damasco, Damascus, Dimashq) bằng tiếng Pháp, Tây Ban Nha, Anh và Arập) xuất hiện lần đầu tiên trong danh mục địa lý của Thutmose III vào thế kỷ 15 trước CN. Nhưng các nhà sử học vẫn chưa thể nhất trí với nhau về nguồn gốc và ý nghĩa của tên gọi này. Trong khi đó, 8 triệu cư dân của thành phố không mấy bận tâm về điều này, và người ta chỉ biết là xưa nay Đamát vẫn được gọi là thành phố Hoa nhài. Đây là nơi hội tụ của nhiều nền văn minh như Arame, Acadi, Assyri, Hy Lạp và La Mã. Nhưng trong thời gian gần đây, thành phố cũng dần dần du nhập các trào lưu hiện đại. Điều này có thể thấy rõ qua hàng loạt những công trình xây dựng mới như các khách sạn sang trọng, các tòa nhà chung cư cao tầng, công sở, cửa hàng, siêu thị…

Abed Ismael, một nhà thơ trẻ tuổi của thành phố, nhận xét: “Đamát ngày nay có vẻ như đang muốn vươn xa ra ngoài tầm biên giới nhưng vẫn muốn giữ được bản sắc Arập của mình”.

Nhà thơ trẻ kiêm giáo sư văn học tại Đại học Đamát tiếp tục dòng suy tư: “Đamát vẫn ẩn chứa những bí mật trong màn sương huyền bí. Thành phố cổ kính này vẫn âm thầm viết tiếp những trang sử của mình cho mai sau”.

Nhà trí thức trẻ của Xyri đã nói đúng, những người khách đến từ phương xa cũng có chung cảm nhận ấy khi đi sâu tìm hiểu nền văn hóa vừa đa dạng vừa độc đáo của xứ sở này.

Tạm biệt Đamát với hy vọng rằng thành phố cổ kính, tuyệt vời và quyến rũ này sẽ thoát ra khỏi thời kỳ lộn xộn, khó khăn, hướng tới một tương lai tốt đẹp hơn.

Phạm Đình Lợi (dịch)