Bài 1: Thách thức cuộc chiến chống tội phạm mạng

Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi số trên mọi lĩnh vực, an ninh mạng đã và đang trở thành trụ cột chiến lược – giữ vai trò thiết yếu trong việc bảo đảm phát triển bền vững, giữ vững ổn định đất nước, đồng thời bảo vệ chủ quyền quốc gia trên không gian mạng và quyền lợi hợp pháp của mọi tổ chức, cá nhân.

Tuy nhiên, tình trạng tội phạm mạng tại Việt Nam đang được cảnh báo ở mức báo động đỏ, với muôn vàn chiêu trò lừa đảo, xuyên tạc thông tin, gây thiệt hại kinh tế khổng lồ và ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống xã hội, uy tín của tổ chức, cá nhân cũng như an ninh quốc gia. Đáng lưu ý, đã xuất hiện tình trạng tội phạm người nước ngoài cấu kết và lôi kéo người Việt Nam vận hành các đường dây lừa đảo công nghệ cao dưới vỏ bọc “việc nhẹ lương cao”, điều này làm tăng độ phức tạp cho công tác điều tra và đòi hỏi sự hợp tác quốc tế chặt chẽ hơn.

Trong khi đó, Việt Nam và nhiều nước ASEAN vẫn đang thiếu một hành lang pháp lý chung để theo kịp sự biến đổi nhanh chóng của tội phạm mạng xuyên quốc gia, làm phát sinh khó khăn trong phối hợp xử lý các vụ việc. Hạn chế về nguồn lực và nhân lực cũng là thách thức đáng kể: năng lực phòng chống tội phạm mạng trong nước vẫn còn nhiều bất cập, trong khi nhu cầu về nhân sự chất lượng cao ngày càng cấp bách.

Tại sự kiện Vietnam Security Summit 2025, ông Vũ Ngọc Sơn – Trưởng ban Công nghệ và Hợp tác quốc tế, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, dự báo rằng Việt Nam sẽ thiếu hụt hơn 700.000 nhân sự chuyên trách về an ninh mạng trong 3 năm tới. Hệ quả là số lượng và mức độ nghiêm trọng các vụ tấn công mạng sẽ gia tăng, khiến doanh nghiệp và cơ quan nhà nước gặp khó khăn trong vận hành số, đồng thời làm giảm khả năng chủ động phát hiện, phân tích và ứng phó trước các mối đe dọa tinh vi.

Để giải quyết vấn đề nhân sự, ông Sơn đề xuất liên kết giữa viện nghiên cứu – trường học và doanh nghiệp, mở rộng đào tạo từ bậc THPT đến cao đẳng nghề, sử dụng các nền tảng mô phỏng (Cyber Range), ứng dụng AI trong vận hành hệ thống an ninh mạng, và xây dựng khung chuẩn nghề nghiệp. Doanh nghiệp cũng cần chính sách thu hút và giữ chân nhân tài với mức lương cạnh tranh, lộ trình thăng tiến rõ ràng cùng môi trường làm việc linh hoạt và sáng tạo. Đây là nền tảng đảm bảo năng lực phòng chống tội phạm mạng trong bối cảnh thiếu hụt trầm trọng nhân lực chất lượng cao.

Để giành ưu thế trên không gian mạng, cần huy động sức mạnh tổng hợp của toàn hệ thống chính trị và toàn dân. Phong trào “Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc” cần được củng cố, mỗi người dân trở thành “chiến sĩ” trên mặt trận số – tích cực tố giác tội phạm, cảnh báo cộng đồng và tuân thủ các quy định về an ninh mạng. Chỉ khi có sự chung tay đồng lòng từ trung ương đến cơ sở, Việt Nam mới đủ sức xây dựng một không gian mạng an toàn, lành mạnh và phục vụ cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Việc củng cố và hiện đại hóa lực lượng chuyên trách là ưu tiên hàng đầu. Vì vậy, cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, chiến sĩ trong các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn như an ninh mạng, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn; đồng thời đẩy mạnh hợp tác quốc tế và liên kết đào tạo với các quốc gia và tập đoàn công nghệ hàng đầu. Song song đó, việc hiện đại hóa trang thiết bị và công nghệ cho các lực lượng thực thi pháp luật là yêu cầu cấp thiết – từ hệ thống mã hóa dữ liệu, tường lửa, phần mềm chống virus, đến công cụ phát hiện xâm nhập tiên tiến.

Việc tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng cũng cần được đẩy mạnh không ngừng. Nội dung giáo dục phải tập trung vào thủ đoạn mới của tội phạm mạng, kỹ năng nhận biết và phòng ngừa lừa đảo, cũng như phổ biến kiến thức pháp luật về an toàn thông tin. Mỗi người dân cần biết cách bảo vệ thông tin cá nhân, sử dụng mật khẩu mạnh, kiểm chứng tin tức trước khi chia sẻ. Để đối phó với tin giả, cần xây dựng mạng lưới phát hiện và xử lý tin xấu độc từ trung ương đến địa phương.

Việt Nam đã tích cực phối hợp với nhiều đối tác như Mỹ, EU, Hàn Quốc, Israel trong việc trao đổi chuyên gia và nhận hỗ trợ kỹ thuật. Để tiến xa hơn trong hợp tác quốc tế, cần xây dựng các hiệp định và cơ chế pháp lý chung để điều tra và dẫn độ tội phạm mạng quốc tế, đồng thời tranh thủ các diễn đàn đa phương như ASEAN, Liên Hợp Quốc và Diễn đàn An ninh mạng toàn cầu.

Hoàn thiện hành lang pháp lý trong nước là nền tảng quan trọng. Dự kiến, dự án Luật An ninh mạng mới – hợp nhất Luật An toàn thông tin mạng 2015 và Luật An ninh mạng 2018 – sẽ khắc phục mâu thuẫn, chồng chéo trong thực tiễn thi hành. Việc ứng dụng tài khoản định danh điện tử VNeID như “căn cước trên không gian mạng” giúp minh bạch danh tính người dùng, kết nối với cơ sở dữ liệu quốc gia để loại bỏ tài khoản ảo, SIM rác và hạn chế điều kiện thuận lợi cho tội phạm.

Tội phạm trên không gian mạng ngày càng tinh vi, khai thác lòng tham, nỗi sợ hãi và tính hiếu kỳ. Chiêu trò phổ biến gồm mạo danh cơ quan công an, ngân hàng, bưu điện; lừa đảo đầu tư chứng khoán, tiền ảo, ngoại hối; chiếm đoạt tài khoản mạng xã hội; sử dụng AI, Deepfake – công nghệ giả mạo hình ảnh, video hoặc âm thanh bằng trí tuệ nhân tạo, khiến chúng trông như thật. Lương Tam Quang – Bộ trưởng Bộ Công an đã từng cảnh báo rằng hậu quả của tin giả, tin sai sự thật là khôn lường và đe dọa kinh tế – xã hội và chủ quyền quốc gia.

Nhận thức và ý thức cảnh giác của người dân là điểm yếu lớn nhất trong cuộc chiến này. Dù các cơ quan chức năng đã liên tục tuyên truyền, vẫn có rất nhiều nạn nhân sập bẫy vì thiếu hiểu biết, nhẹ dạ cả tin – đặc biệt là người già, trẻ em và phụ nữ nội trợ. Cuộc chiến chống tội phạm mạng là một trận chiến lâu dài, đòi hỏi giải pháp toàn diện, đồng bộ và quan trọng hơn hết là huy động sức mạnh của toàn dân và hệ thống chính trị.

Trung tướng, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội An ninh mạng quốc gia Nguyễn Minh Chính đánh giá rằng bất kỳ lỗ hổng nào trong an ninh mạng đều nguy hiểm, hậu quả khó lường. Các đối tượng có thể đánh cắp dữ liệu, mã hóa hoặc phá hoại hệ thống thông tin, tấn công đòi tiền chuộc; tin giả lan truyền nhanh chóng nhờ công nghệ mới; cá nhân hoặc KOLs tác động ý kiến cộng đồng bằng thông tin sai lệch. Hoạt động tội phạm công nghệ cao diễn ra phức tạp với nhiều hành vi như đánh cắp dữ liệu cá nhân, lừa đảo, mua bán vũ khí, vật liệu nổ, ma túy. (Còn tiếp)

An ninh mạng trong kỷ nguyên số -  Bài cuối: Vũ khí chiến lược của doanh nghiệp số