Bài 2: Thiếu trầm trọng nhân lực, cơ sở vật chất

“Phòng bệnh hơn chữa bệnh” nhưng thực tế, hệ YTDP vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Hiện, chế độ đãi ngộ cho cán bộ YTDP chưa tương xứng, việc đầu tư cho đào tạo, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ YTDP đến nay vẫn chưa được tiến hành bài bản.

Nhân lực thiếu và yếu

"Nhân lực cho YTDP đang thiếu về số lượng và yếu về chất lượng. Hiện nay, nguồn lực cán bộ mới đáp ứng được 76% nhu cầu tuyến trung ương, 55% nhu cầu tuyến tỉnh, 43% nhu cầu tuyến huyện. Năm 2009, hệ thống mới có 19.315 cán bộ, trong khi nhu cầu tới năm 2020 là 57.980 cán bộ”, ông Nguyễn Văn Bình, Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng, Bộ Y tế, cho biết.

Cán bộ Trung tâm y tế dự phòng tỉnh Quảng Ninh xét nghiệm các mẫu bánh, kẹo không rõ nguồn gốc được đoàn kiểm tra thu giữ. Ảnh: Dương Ngọc – TTXVN

Phần lớn các cán bộ làm công tác YTDP tuyến tỉnh, huyện không được đào tạo chuyên sâu, đặc biệt là dịch tễ học nên thiếu khả năng phân tích, đánh giá các vấn đề: Tác nhân gây bệnh, thói quen hành vi, tại sao có nơi chống dịch được, có nơi lại không...

Đây là một trong những nguyên nhân lý giải tại sao một số vụ dịch (như sốt xuất huyết, sởi, tiêu chảy cấp nguy hiểm…) cứ “đến hẹn lại lên”, ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân và hao tốn không ít ngân sách của Nhà nước. Thứ trưởng Bộ Y tế Trịnh Quân Huấn cũng từng thừa nhận: "Cán bộ của ta nhiều khi không phân tích được, làm báo cáo nhiều khi không thuyết phục. Tôi rất buồn vì tại các hội nghị quốc tế không có được những báo cáo một cách bài bản, khoa học”.

Đại diện lãnh đạo Trung tâm YTDP tỉnh Đồng Nai cho hay: Chỉ có khoảng 50% trong tổng số 64 cán bộ của trung tâm là có năng lực, làm việc có trách nhiệm và hiệu quả. Đặc biệt trong 10 năm qua, Trung tâm YTDP tỉnh không tuyển được bác sĩ.

Chỉ ra những vấn đề bức xúc của hệ YTDP, ông Nguyễn Văn Bình chia sẻ: "Hiện nay, công tác đào tạo nhân lực cho YTDP còn nhiều bất cập. Không hấp dẫn và thu hút được sinh viên đăng ký dự thi và nhập học chuyên ngành YTDP. Đa số các trường còn ít kinh nghiệm trong việc đào tạo chuyên ngành này. Các chương trình khung, nội dung đào tạo đều mới được xây dựng, cần có thêm thời gian để đánh giá, điều chỉnh cho phù hợp hơn. Đầu tư cho đào tạo YTDP chưa đủ, thấp hơn nhiều so với đào tạo cho hệ điều trị...”.

Thuê trường học làm... trụ sở

Theo điều tra của Bộ Y tế, phần lớn cán bộ YTDP đang phải làm việc trong những điều kiện khó khăn. 80% số TT YTDP tuyến tỉnh đang cần được nâng cấp sửa chữa và xây mới. Hệ thống phòng xét nghiệm lạc hậu, thiếu đồng bộ. Tại tuyến huyện, theo điều tra tại 293 trung tâm y tế tuyến huyện, có 12,5% đơn vị chưa được cấp đất để xây dựng trụ sở làm việc, khoảng 40% đơn vị cần nâng cấp trụ sở làm việc. 100% trung tâm không có đủ trang thiết bị tối thiểu theo quy định, phần lớn xét nghiệm dựa vào các bệnh viện.

"Cơ sở vật chất của các trung tâm y tế huyện đang rất khó khăn, nhiều nơi phải thuê cả trường học làm trụ sở. Đến chỗ ngồi còn không có thì làm sao người ta muốn về công tác tại đơn vị đó”, PGS.TS Trịnh Quân Huấn cho biết.

Phải làm việc trong điều kiện cơ sở vật chất khó khăn, thiếu thốn trang thiết bị hiện đại, thu nhập thấp, cán bộ YTDP còn phải "gánh” rất nhiều việc: Phòng chống dịch bệnh, dinh dưỡng cộng đồng, an toàn vệ sinh thực phẩm, kiểm dịch y tế, sức khỏe môi trường, sức khỏe trường học, sức khỏe nghề nghiệp, phòng chống tai nạn thương tích và xây dựng cộng đồng an toàn... Vậy nên, số cán bộ tâm huyết với hệ YTDP đang ngày một ít đi, nhiều người chuyển công tác khác. Đối tượng sinh viên thì đương nhiên càng không muốn theo học ngành mà lúc nào cũng phải tiếp cận với bệnh dịch, không có thu nhập thêm ngoài lương.

Một cán bộ tại Trung tâm Y tế tỉnh Đồng Tháp tâm sự: Đang có tình trạng chỉ những cán bộ y tế bị kỷ luật ở đơn vị khác mới chịu về hệ YTDP làm. Số cán bộ này chỉ thích ứng dần với công việc khi thấy hết cơ hội chuyển đi đơn vị khác. Việc đi công tác cơ sở cũng ít được cán bộ chủ động triển khai do nhiều cơ sở ở xa trung tâm (tới 60 - 70 km) nhưng mỗi ngày đi công tác, anh em YTDP được hỗ trợ kinh phí rất ít.

"Chế độ đãi ngộ thấp, không có thu nhập thêm ngoài lương nên các cán bộ YTDP chưa yên tâm công tác, việc thu hút nhân lực về công tác tại các đơn vị thuộc hệ YTDP vì vậy gặp rất nhiều khó khăn” - ông Nguyễn Văn Bình chia sẻ.

Rõ ràng, nhiệm vụ chính của YTDP là phòng chống dịch bệnh nhưng sự thiếu quan tâm của các cấp lãnh đạo, sự hạn chế về ngân sách đang "bó tay, bó chân” cán bộ YTDP, khiến họ không thể triển khai hiệu quả hoạt động phòng chống dịch bệnh. Do đó, nếu các địa phương vẫn tiếp tục "tiết kiệm” chưa “dành ít nhất 30% ngân sách y tế cho y tế dự phòng” (như Nghị quyết 18/2008 của Quốc hội đã nêu) thì e rằng dịch bệnh sẽ ngày một bùng phát mạnh hơn chứ không chỉ đơn thuần là “đến hẹn dịch lại lên” như hiện nay.

Phương Liên

Bài cuối: GS.TS Trịnh Quân Huấn, Thứ trưởng Bộ Y tế: "Nỗ lực để nâng cao năng lực cho hệ thống YTDP"