Theo dự báo của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), sản lượng và nhu cầu tiêu thụ lúa gạo toàn cầu năm 2011 sẽ tăng. Tuy nhiên, thị trường lúa gạo thế giới nhiều năm nay diễn biến phức tạp nên cần theo dõi sát và nhanh nhạy để quyết định xuất khẩu với giá có lợi nhất.

Dư địa thị trường lớn

Đó là nhận định của ông Trương Thanh Phong - Chủ tịch VFA về thị trường lúa gạo năm 2011. Theo ông Phong, tình hình thị trường lúa gạo từ nửa cuối năm 2010 có nhiều diễn biến bất ngờ, như Inđônêxia liên tiếp trong 2 năm (2008, 2009) không nhập khẩu gạo nhưng đến năm 2010 lại nhập đến 1,5 triệu tấn gạo của Việt Nam.

Công ty lương thực Sông Hậu, thành phố Cần Thơ, xuất khẩu gạo. Ảnh: Đình Huệ - TTXVN

Tương tự là Bănglađét trong năm 2010 nhập tổng cộng 400.000 tấn gạo, vượt ngoài tính toán từ đầu năm. Trong năm nay, hai thị trường này dự kiến có thể sẽ nhập khoảng 700.000 tấn gạo của Việt Nam. Bên cạnh đó, một số thị trường truyền thống như Philíppin cũng có những thay đổi về chính sách lương thực nên nhu cầu của thị trường này cũng thay đổi.

Theo thống kê của VFA, tính đến hết tháng 1/2011, lượng gạo các doanh nghiệp Việt Nam đã ký hợp đồng xuất khẩu là hơn 1,5 triệu tấn, tăng 15,7% so với cùng kỳ năm trước. Số lượng hợp đồng đăng ký trong tháng 1 cũng đạt ở mức cao, chủ yếu là 2 hợp đồng tập trung với Malaixia và Inđônêxia, chiếm trên 300.000 tấn. Xuất khẩu gạo tháng 1 của cả nước đạt trên 485.000 tấn, cao hơn kế hoạch dự kiến là 350.000 - 400.000 tấn. Đây là tháng đầu năm có số lượng giao hàng cao nhất từ trước đến nay. Về trị giá cũng đạt ở mức cao do giá xuất khẩu bình quân tăng nhiều. Trong tháng 2/2011, lượng gạo xuất khẩu cũng tăng do nguồn cung dồi dào vì các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long đã bắt đầu thu hoạch lúa đông xuân sớm. VFA dự kiến xuất khẩu gạo quý I sẽ đạt 1,6 triệu tấn; quý II có thể xuất 2,24 triệu tấn.

“Năm nay dư địa thị trường xuất khẩu gạo khá lớn nên sẽ không có khó khăn trong khâu tiêu thụ. Tuy nhiên, chưa thể mạo hiểm ký hợp đồng lớn vì thị trường vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro, biến động, cần theo dõi sát.

Mặc dù sản lượng lúa năm nay được dự kiến sẽ tăng, nhưng các doanh nghiệp không nên quá lo lắng mà bán đổ bán tháo như các năm trước. Hiện nay, VFA cũng chỉ mới ký hợp đồng cho 2 tháng đầu năm” - ông Phong nhấn mạnh.

Đối phó với cạnh tranh

Nhu cầu thị trường lớn, xuất khẩu đang được giá, tuy nhiên VFA dự báo trong năm nay các nhà xuất khẩu gạo Việt Nam sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức lớn từ việc mở cửa thị trường xuất khẩu gạo.

Nếu như trước đây, các doanh nghiệp nước ngoài phải liên doanh, liên kết với doanh nghiệp trong nước trong thu mua, xuất khẩu lúa gạo thì từ năm 2011 với việc tuân thủ cam kết WTO về mở cửa thị trường lúa gạo, các doanh nghiệp nước ngoài có thể trực tiếp tham gia vào thị trường lúa gạo Việt Nam. Các doanh nghiệp trong nước vốn đã chịu nhiều áp lực cạnh tranh, nay lại đối phó với sự cạnh tranh của các doanh nghiệp nước ngoài muốn “chen chân” vào thị trường này.

Xét về năng lực thị trường, vốn, chỉ có những doanh nghiệp lớn mới có thể cạnh tranh với các doanh nghiệp nước ngoài. Trong khi đó, trong số hơn 260 doanh nghiệp tham gia xuất khẩu trên thị trường lúa gạo Việt Nam hiện nay chỉ có hơn 30 doanh nghiệp là những nhà xuất khẩu chuyên nghiệp, còn lại là những công ty kinh doanh thời vụ, nhỏ lẻ.

Để đối phó với làn sóng cạnh tranh này, ông Trương Thanh Phong cho rằng giải pháp cơ bản là các doanh nghiệp cần thiếp lập, xây dựng vùng nguyên liệu, tạo sự gắn bó mật thiết với nông dân, tạo thành những chuỗi giá trị bền vững trong sản xuất và xuất khẩu lúa gạo. Đây cũng là mô hình nhiều doanh nghiệp xuất khẩu đang xây dựng.

Phạm Thanh Hương