Hàng ngàn vụ vi phạm pháp luật về đê điều kéo dài từ năm này sang năm khác. Cùng với đó là sự tắc trách, thiếu trách nhiệm ở một số địa phương lơ là trong việc xử lý vi phạm đã đe dọa nghiêm trọng tới sự an toàn hệ thống đê, kè ở Hà Nội.
Hàng ngàn vụ vi phạm pháp luật về đê điều kéo dài từ năm này sang năm khác. Cùng với đó là sự tắc trách, thiếu trách nhiệm ở một số địa phương lơ là trong việc xử lý vi phạm đã đe dọa nghiêm trọng tới sự an toàn hệ thống đê, kè ở Hà Nội. Nhất là mới đây, hiện tượng sạt lở đất ở Ba Vì, sạt trượt mái kè Liên Trì, đê sông Hồng tại Đan Phượng... gióng lên tiếng chuông báo động.
Vi phạm chồng chất
Đi dọc dải đê hữu sông Hồng chứng kiến cảnh một trong bốn hệ thống đê điều của các tỉnh phía Bắc bị xâm hại nghiêm trọng mới thấy đáng lo ngại. Tại tuyến đê trọng yếu có vai trò ngăn lũ sông Hồng vào mùa mưa bão, và là một trong những trục giao thông quan trọng của thủ đô, mặt đê có nơi bị băm nát bởi hàng trăm lượt xe tải lớn chở vật liệu xây dựng ngày đêm quần thảo; chỗ thì lún sụt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chân đê.
Gia cố tuyến đê hữu Hồng, xã Phú Thịnh, thị xã Sơn Tây, Hà Nội. Ảnh: Viết Tôn |
Đi trên đê đoạn qua xã Liên Trung, huyện Đan Phượng, một dải mặt đê hữu sông Hồng kéo dài hơn 5km, hầu hết lớp bê tông nhựa trải trên bề mặt chỗ thì nứt toác, chỗ thì vỡ vụn, tạo thành "ổ trâu, ổ voi".
Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng xuống cấp này, theo sự phản ánh của người dân địa phương là do hằng ngày tuyến đê phải "oằn mình gánh" các phương tiện cơ giới trọng tải lớn ra vào vận chuyển cát sỏi từ những điểm khai thác, kinh doanh nằm dưới chân đê. Lâu ngày, những chỗ bị xe cơ giới "băm nát" không được chính quyền các địa phương, nơi có tuyến đê đi qua, đầu tư kinh phí duy tu, sửa chữa nên càng thêm hư hỏng nặng.
Nhưng theo quan sát của chúng tôi, sự xuống cấp này còn có sự "góp sức" không nhỏ của hàng ngàn hộ kinh doanh lâm sản khi chiếm dụng hành lang an toàn đê để làm điểm tập kết, sản xuất và buôn bán hàng hoá. Việc này khiến nhiều chỗ chân đê bị sạt lở, biến dạng.
Xuôi theo tuyến đê hữu Hồng qua địa bàn Thường Tín, Phú Xuyên, tình trạng vi phạm, lấn chiếm làm ảnh hưởng đến sự an toàn của đê điều cũng diễn ra nghiêm trọng. Nhiều nơi ở dải đê có chiều dài khoảng 32,5 km này đã trở thành vũng "trâu đầm" khi người dân địa phương tấp nập “làm thịt” hành làng đê, mặt đê bằng cách sản xuất gạch, tập kết vật liệu (cát, sỏi); đổ rác thải, trồng rau màu trên mặt đê…
Còn dọc hai bên bờ sông Hồng, đoạn từ xã Thượng Cát (huyện Từ Liêm) đến xã Lĩnh Nam (huyện Thanh Trì) có tới hàng chục bãi cát và điểm khai thác cát. Tại những điểm khu vực thượng và hạ lưu cầu Thăng Long, cầu Long Biên, khu vực xã Hải Bối (Đông Anh), phường Bồ Đề (Gia Lâm), xã Lĩnh Nam (Thanh Trì) và trên địa bàn phường Bạch Đằng (quận Hai Bà Trưng), ngoài việc hút cát từ dưới sông lên, các đơn vị, doanh nghiệp khai thác cát còn tập kết cát, sỏi được vận chuyển từ nơi khác đến, tạo thành những đống lớn, có đống tới hàng chục vạn mét khối, đè nặng lên thân đê, gây mất an toàn cho đê.
Những vi phạm nói trên chỉ là “mắt thấy tai nghe” về tình trạng vi phạm pháp Luật Đê điều, phòng chống lụt bão trên địa bàn Hà Nội, làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới công tác phòng, hộ đê. Còn theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội thì, từ năm 2008 đến nay, trên địa bàn thành phố đã xảy ra 1.616 vụ vi phạm Luật Đê điều. Riêng 6 tháng đầu năm 2012, toàn thành phố đã phát sinh thêm 128 vụ.
Bên cạnh những vi phạm cũ thì những trường hợp mới phát sinh ngày càng gia tăng trên toàn bộ 20 tuyến đê chính, kéo dài gần 470km và 25 tuyến đê bối, dài 82,537km ở thủ đô. Và những vi phạm này chủ yếu là xây nhà cấp 4, móng và công trình phụ; dựng lều quán, chợ tạm; đào xẻ đê, tôn cao đê, khai thác cát sỏi trong phạm vi bảo vệ đê, xây lò gạch… Đặc biệt, các vi phạm như tập kết đất, cát, vật liệu xây dựng với khối lượng lớn trên các bãi sông, gây ảnh hưởng đến thoát lũ và an toàn đê. Những địa bàn có nhiều vụ xâm hại đê điều nhất là Ứng Hòa, Phú Xuyên, Thường Tín, Ba Vì, Từ Liêm, Hoàng Mai…
Xử lý chưa nghiêm
Nhằm răn đe đối với các vi phạm về công trình đê điều, thủy lợi và phòng chống lụt bão, năm 2007, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Nghị định 129/2007/NĐ-CP qui định xử phạt hành chính về đê điều. Đây là văn bản pháp lý qui định rõ các chế tài xử phạt, mức phạt, biện pháp khắc phục hậu quả, thủ tục xử phạt đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm đê điều.
Tiếp đó, tháng 3/2010, Nghị định số 04/2010/NĐ-CP, qui định xử phạt hành chính trong lĩnh vực phòng chống lụt bão của Chính phủ chính thức có hiệu lực. Tất cả các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước có hành vi vi phạm trong lĩnh vực phòng chống lụt bão đều bị xử phạt hành chính, tùy theo mức độ, tính chất của vụ việc.
Một số vụ sạt lở đê kè điển hình do mưa lũ gây ra - Ngày 18/10/2010, đoạn đê hữu sông Hồng thuộc địa bàn phường Phú Thịnh, thị xã Sơn Tây bị sạt lở nghiêm trọng, dài 150m, lấn sâu vào bờ khoảng 100m, vị trí đỉnh sạt chỉ còn cách chân đê từ 30 đến 40m, làm trôi 3 nhà xưởng ra sông. Nguyên nhân được xác định là do một số doanh nghiệp khai thác cát đã chất tải lớn trên bãi sông, lại thêm dòng chảy áp sát bờ cùng với việc mức nước sông Hồng dao động lên xuống lớn đã gây sạt lở tại khu vực này. Tình trạng sạt lở này khiến UBND TP Hà Nội đã phải yêu cầu thị xã Sơn Tây triển khai ngay việc di chuyển toàn bộ người và tài sản của dân ra khỏi khu vực có nguy cơ sạt lở cao. - Đầu tháng 7/2012, tại K5+200 - K5+500 đê hữu Hồng, xã Cổ Đô, huyện Ba Vì xảy ra sạt lở nghiêm trọng, dài khoảng 280m, khiến dòng chảy sông Hồng chỉ còn cách bờ sông 3-5m. Đáng lo, đoạn bờ sông này lại là bờ đất chưa được kè hộ chân, lát mái… Dự báo, nếu nước sông tiếp tục lên cao, sẽ gây xói lở rất nguy hiểm, đe dọa đến tính mạng và tài sản người dân. - Cũng tháng 7/2012, tại khu vực bãi sông Hồng, xảy ra hiện tượng sạt lở đất cách chân đê 2.500m. Chiều dài khu vực sạt lở 25m, có độ chênh cao 2 - 4m, chiều rộng khối sạt lở 1,5-2m. Khu vực sạt lở đã ảnh hưởng đến hai hộ dân. Hiện, khu vực sạt lở tiếp tục phát triển về phía hạ lưu 15m, chiều rộng khối sạt phát triển sâu vào vùng bãi 1-1,5m. Tổng chiều dài cung sạt lở khoảng 40m, độ chênh 3 - 4m, chiều rộng 2,5 - 3,5m. Tại sông Đuống, chiều dài khu vực sạt lở khoảng 20m, độ chênh 3 - 4m, chiều rộng khối sạt 2-3m. Khu vực sạt lở ảnh hưởng đến diện tích đất vườn trồng cây của hộ ông Lê Văn Công. Nguyên nhân sạt lở được xác định do bờ sông có độ dốc cao, địa chất đất khu vực sạt lở là đất, cát bồi và đất tôn tạo có độ liên kết kém; mưa nhiều, nước ngầm từ trong bãi chảy ra cũng là nguyên nhân gây nên hiện tượng sạt lở sông Hồng và sông Đuống. |
Hai nghị định trên được coi như chiếc “gậy” đủ mạnh, đủ sức răn đe đối với các vi phạm về công trình đê điều, thủy lợi và phòng chống lụt bão.
Nhưng thực tế cho thấy, trong thời gian qua, cơ quan có trách nhiệm và một số địa phương ở Hà Nội vẫn buông lỏng quản lý, chưa áp dụng triệt để các chế tài xử phạt để xử lý dứt điểm vi phạm. Cùng với đó là sự đùn đẩy, đổ lỗi trách nhiệm lẫn nhau.
Việc này phần nào lý giải qua kết quả xử lý, giải tỏa vi phạm còn thấp khi gần 4 năm qua (từ năm 2008 đến quý I/2012), mới xử lý được 741 vụ, còn tồn đọng tới 875 vụ. Điều đáng nói, các vi phạm đã được xử lý, hầu hết là vụ việc quy mô nhỏ lẻ. Và hậu quả của tình trạng này là vi phạm cũ không được xử lý đã phát sinh những vi phạm mới. Để rồi, năm nào thành phố cũng phải chi một khoản tiền không nhỏ cho việc giải tỏa vi phạm, duy tu đê điều.
Năm 2011 vừa qua, thành phố đã phải đầu tư 796 tỷ đồng cho việc tu bổ đê điều và công trình thủy lợi trên địa bàn, trong đó có kè Thanh Điềm, kè Bát Tràng, kè Xuân Canh, Đổng Viên, Lệ Chi; đê tả, hữu sông Hồng...
Cũng chính vì việc xử lý chưa nghiêm, khiến cho tình trạng vi phạm, lấn chiếm đê điều trên địa bàn thành phố Hà Nội như "bệnh nhờn thuốc". Mới đây, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã đánh giá: “Vi phạm pháp luật về đê điều, phòng chống lụt bão trên địa bàn thành phố Hà Nội vẫn đang diễn biến phức tạp, còn tồn đọng nhiều vụ vi phạm chưa được xử lý, đồng thời phát sinh nhiều vụ có tính chất, mức độ nghiêm trọng.
Kết quả thực hiện xử lý, giải tỏa các trường hợp vi phạm pháp luật về đê điều, thủy lợi và phòng chống lụt bão trên toàn thành phố còn thấp, các vi phạm đã được xử lý hầu hết là vi phạm có quy mô nhỏ lẻ. Các vi phạm có quy mô lớn, phức tạp, ảnh hưởng lớn đến an toàn đê điều, thoát lũ hầu như chưa xử lý được. Trong khi đó, tình trạng vi phạm diễn ra ngày càng phức tạp, số vụ vi phạm ngày càng gia tăng, nhiều vụ vi phạm nghiêm trọng với quy mô lớn, diễn ra trong thời gian dài”.
Theo đánh giá của Phó Chánh Thanh tra Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Đặng Nhật Tân: Nguyên nhân của tình trạng trên là do chính quyền địa phương, cơ quan chức năng còn buông lỏng quản lý, chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm của mình đã được pháp luật quy định. Việc thực thi các quyết định, văn bản chỉ đạo xử lý vi phạm chưa nghiêm, còn mang tính hình thức, chưa mang tính răn đe.
Một số địa phương đã đưa ra hàng loạt các quyết định đình chỉ, cưỡng chế nhưng không triển khai thực hiện một cách kiên quyết dẫn đến vi phạm vẫn tồn tại, các quyết định cưỡng chế chỉ xử lý vi phạm về trật tự xây dựng mà không đề cập đến vi phạm pháp luật về đê điều, phòng chống lụt bão nên làm giảm mức độ nghiêm trọng của hành vi vi phạm. "Sự phối hợp trong thực thi trách nhiệm quản lý, xử lý vi phạm theo quy định của pháp luật giữa các cấp ngành còn chưa chặt chẽ, đùn đẩy trách nhiệm quản lý, như UBND phường Thanh Trì, quận Hoàng Mai trong việc ngăn chặn, xử lý vi phạm tại gầm cầu Thanh Trì..." - Phó Chánh Thanh tra Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Đặng Nhật Tân chỉ rõ.
Mùa mưa bão năm 2012 đã đến, những biến đổi khí hậu kèm theo hệ lụy của nó là mưa lũ không theo quy luật và ngày càng khó lường. Vì vậy, trước tình trạng vi phạm Luật Đê điều và Pháp lệnh Phòng chống lụt bão nói trên, dư luận đang không khỏi lo ngại, bất an cho sự an toàn sống còn của đê điều Hà Nội.
Viết Tôn-Anh Tùng