Ngày 26/2/1942, sau khi nhận được tin tức về một lực lượng đổ bộ lớn của Nhật Bản, được một lực lượng tàu nổi hùng hậu bảo vệ, đang tiến đến gần đảo Java của Indonesia, Đô đốc Doorman quyết định đối mặt và tìm cách tiêu diệt lực lượng tàu vận tải chính. Chiều cùng ngày, USS Houston cùng với các tàu tuần dương HMAS Perth (D29-Australia), HNLMS De Ruyter (Hà Lan), HMS Exeter (Anh) và HNLMS Java (Hà Lan) và 14 tàu khác bắt đầu rời khỏi khu vực tàu cảng. Sau đó lực lượng này đã đụng độ với lực lượng tàu chiến của Nhật Bản, bao gồm 4 tàu tuần dương và 13 tàu khu trục, dưới quyền chỉ huy của Đô đốc Takeo Takagi.
Nếu so sánh tương quan thì lực lượng liên quân là khá nhỏ và được chắp ghép với nhau một cách vội vàng. Trước đó, họ cũng chưa từng hợp tác cùng nhau, nhưng giờ đây họ đều có chung một mục đích tiêu diệt lực lượng hùng hậu của đối phương đang tràn xuống Java.
Hệ thống vũ khí trên tàu USS Houston. |
Cả đêm hôm đó, lực lượng do Đô đốc Doorman chỉ huy tìm kiếm các tàu vận tải của quân Nhật, nhưng đối phương dường như đã biến mất khỏi các vị trí được ghi nhận trước đó. Đến chiều ngày 27/2 thì liên quân nhận được tin trinh sát cho biết đối phương đang ở phía nam đảo Bowen và đang di chuyển về phía bắc.
Hai bên chỉ cách nhau chưa đầy 80km. Một cuộc họp khẩn giữa các sĩ quan chỉ huy đã diễn ra. Chỉ huy Maher, một sĩ quan pháo hạm, cho rằng nhiệm vụ chung của họ là phải đánh chìm hoặc phân tán các đơn vị bảo vệ hạm đội đối phương và sau đó tiêu diệt đoàn tàu vận tải. Cuộc đụng độ chỉ diễn ra sau đó vài phút và sau này được biết đến với cái tên Trận chiến trên biển Java.
Trong bóng tối lờ mờ, các tàu khu trục của Nhật chia thành 2 hàng và mỗi hàng được tàu tuần dương hạng nhẹ dẫn đầu. Đằng sau và phía bên phải là 4 tàu tuần dương hạng nhẹ khác. Liên quân gặp thêm khó khăn vì bị áp đảo cả về số lượng tàu chiến và vũ khí. Ngay khi phát hiện ra đối phương, các tàu khu trục Nhật thả một màn khói ngụy trang và khai hỏa trước. Những tấm đồng màu lửa được dựng lên dọc theo chiến tuyến và những làn khói đen trong giây lát đã trở thành lớp ngụy trang cho quân Nhật. Một trận chiến không có đường lui đã bắt đầu.
Tàu Exeter bắt đầu bắn trả, tiếp theo sau là tàu USS Houston. Cự ly giữa hai bên nhanh chóng bị thu hẹp và tất cả các tàu đã tham gia vào trận chiến. Quân Nhật đã tìm ra được tầm bắn thích hợp. Tàu Perth bị trúng 8 phát đạn, bị rỉ nước nhưng vẫn trụ vững.
Cuộc chiến mỗi lúc một ác liệt, 3 tàu tuần dương của Nhật đã tập trung bắn phá tàu Exeter. Lúc này, mặc dù bị mất 2 tàu, nhưng mật độ bắn phá của phía Nhật không hề suy giảm. Tàu USS Houston cũng bị trúng đạn 2 lần. Một quả đạn đã đâm thủng của mũi tàu, xuyên qua mặt sàn nhưng không phát nổ. Một viên đạn khác bắn trúng đuôi tàu, sượt qua phần mạn tàu và làm vỡ 1 bình dầu nhỏ nhưng cũng không phát nổ. Có vẻ như may mắn đang mỉm cười với USS Houston.
Đột nhiên, cục diện nhanh chóng thay đổi khi tàu Exeter bị một quả đạn pháo, dù không phát nổ nhưng đã phá hủy buồng đốt lò hơi phía trước và cắt đứt đường dẫn hơi nước chính. Điều này đã làm giảm tốc độ của Exeter xuống còn 7 hải lý/giờ. Trong nỗ lực để cứu tàu Exeter, khi mà việc bị giảm tốc độ đã khiến nó trở thành mục tiêu dễ dàng bị tấn công, các tàu khác cố gắng tạo ra những màn khói để ngụy trang cho nó rút lui.
Tại thời điểm này, tàu khu trục Koertner (Hà Lan) đang cố gắng thay đổi vị trí chiến đấu thì bị bắn trúng vào thân tàu bởi một quả ngư lôi. Một vụ nổ lớn và một cột nước cao hàng chục mét phun lên, che khuất tất cả, trừ phần nhỏ của mũi và đuôi tàu. Khi cột nước đã lắng xuống thì mọi người có thể nhìn rõ tàu Koertner đã bị vỡ đôi và đang lật. Trong vòng chưa đầy 2 phút, tàu Koertner đã biến mất trên mặt biển. Không ai ở gần đó để có thể giúp đỡ những người còn sống sót.
Lúc đó mặt trời gần lặn. Mặt biển bị những đám khói đen bao phủ, khiến cho việc phát hiện đối phương của cả hai bên trở nên khó khăn hơn. Quân đồng minh nhận ra rằng họ đang bị các tàu tuần dương của Nhật bao vây và các tàu liên quân được lệnh tấn công bằng ngư lôi để đánh lạc hướng, đồng thời có thêm thời gian để chấn chỉnh đội hình. Mặc dù không bắn trúng, nhưng cuộc tấn công bằng ngư lôi đã khiến quân Nhật phải quay lui.
Trận chiến ban ngày đã kết thúc mà không có kết quả nào mang tính quyết định. Về tổn thất của quân đồng minh: Các tàu Koertner và H.M.S. Electra đã bị đánh chìm. Tàu Exeter gần như tê liệt và đã được đưa về cảng Soerabaja với sự hộ tống bởi các tàu khu trục Mỹ, vốn đã sử dụng hết ngư lôi và sắp hết nhiên liệu. Các tàu USS Houston, Perth, De Ruyter và Java vẫn có thể tham chiến và chỉ còn hai tàu khu trục là H.M.S.Jupiter và H.M.S.Encounter ở lại. Tàu USS Houston đã bắn 303 viên đạn từ mỗi tháp pháo, và chỉ còn 50 viên đạn mỗi khẩu và mọi thứ đang trong tình trạng chiến đấu kém.
Lúc 17 giờ 30 phút, Đô đốc Doorman ra lệnh quay mũi về phía nam dọc theo bờ biển Java nhằm không bị phân tán khỏi mục đích chính là tiêu diệt các tàu vận tải của Nhật. Hạm đội Đồng Minh tránh được thêm một đợt tấn công khác bằng ngư lôi của quân Nhật và tiếp tục đi dọc theo bờ biển. Trong khi đang di chuyển thì tàu khu trục HMS Jupiter (F85) bất ngờ bị chìm, có thể do trúng mìn hoặc một vụ nổ từ bên trong.
Đến 23 giờ đêm hôm đó, Houston cùng các tàu tuần dương lại đối đầu với hạm đội tàu nổi Nhật Bản. Trên những hướng đi song song, các đối thủ lại nã pháo vào nhau, và phía Nhật tung ra một đợt tấn công ngư lôi trong vòng 30 phút. Bị mắc kẹt giữa một loạt 12 quả ngư lôi, De Ruyter và Java nổ tung và chìm nhanh chóng, mang theo nó các thuyền trưởng cũng như chính Đô đốc Doorman.
Trận đánh ngày 27/2/1942 là cuộc đối đầu giữa những tàu nổi lớn nhất kể từ trận Jutland trong Chiến tranh Thế giới thứ 1. Đến cuối ngày, hai tàu tuần dương và ba tàu khu trục của lực lượng hải quân ABDA đã bị đánh chìm, số tàu khu trục còn lại được lệnh rút lui về Surabaya, còn chiếc Exeter đã bị hư hại. Trước khi tàu của bản thân mình bị đánh chìm, Đô đốc Doorman đã ra lệnh cho hai tàu còn lại Perth và Houston rút lui.
Đón đọc kỳ tới: Trong vòng vâyThuận Nguyễn