Gia đình của ông Luthuli và các nhà hoạt động từ lâu đã nghi ngờ về kết luận điều tra của chính phủ chế độ phân biệt chủng tộc Apartheid đưa ra về cái chết của ông. Cuộc điều tra cho thấy ông đã chết trong một vụ tai nạn sau khi bị tàu hỏa đâm khi đang đi bộ trên tuyến đường sắt gần nhà ở tỉnh duyên hải KwaZulu-Natal.
Nhưng các nhà hoạt động chống phân biệt chủng tộc nghi ngờ chế độ Apartheid đã ám sát ông Luthuli và che đậy việc này bằng cách tuyên bố ông chết do bị nứt hộp sọ sau khi bị tàu hỏa đâm.
Vào thời điểm qua đời, ông Luthuli không được phép rời khỏi khu dân cư của mình ở thị trấn Groutville hoặc tham gia hoạt động chính trị.
Ông là người lãnh đạo đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC) - phong trào giải phóng lên nắm quyền vào năm 1994 khi chế độ phân biệt chủng tộc Apartheid chấm dứt. Ông cũng là Chủ tịch ANC từ tháng 12/1952 cho đến khi qua đời.
Ông Luthuli đoạt giải Nobel Hòa bình năm 1960 với các hoạt động dẫn đầu chiến dịch chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc. Giải thưởng này sau đó cũng được trao cho ba người Nam Phi khác: Tổng giám mục Desmond Tutu năm 1984 và Nelson Mandela và FW de Klerk - hai đại diện lãnh đạo người da màu và da trắng vào năm 1993 do có những nỗ lực để chấm dứt chế độ apartheid trong hòa bình.
Sau cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên năm 1994, ông Mandela trở thành tổng thống được bầu cử dân chủ đầu tiên của đất nước, tiếp quản ông De Klerk. Chính phủ mới đã thành lập Ủy ban Sự thật và Hòa giải (TRC), chuyên điều tra các tội ác của thời kỳ phân biệt chủng tộc và do Tổng Giám mục Tutu làm chủ tịch.