Máy giặt do phương Tây sản xuất được bày bán ở Ryazan, Nga. Ảnh: Zuma Press
Theo tờ Wall Street Journal (WSJ), một phân tích về dữ liệu thương mại của Liên hợp quốc cho thấy xuất khẩu của Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) đối với hàng hóa nhạy cảm, được gọi là hàng hóa lưỡng dụng, sang các quốc gia láng giềng của Nga đã tăng mạnh vào năm 2022.
Theo các dữ liệu đó, Nga vẫn tiếp tục mua các hàng hóa quan trọng của phương Tây - những mặt hàng mà việc bán hầu hết bị hạn chế bởi các lệnh trừng phạt - khi nước này tìm cách duy trì nền kinh tế.
Tính tổng cộng, xuất khẩu hàng hóa của Mỹ và EU sang Armenia, Gruzia, Kyrgyzstan, Uzbekistan và Kazakhstan đã tăng lên 24,3 tỷ USD vào năm ngoái từ mức 14,6 tỷ USD của năm 2021. Các quốc gia này cũng đã cùng tăng xuất khẩu sang Nga gần 50% vào năm ngoái, lên khoảng 15 tỷ USD.
Các quan chức châu Âu cho biết, tuyến đường thương mại đang bùng nổ này, còn gọi là "bùng binh Á-Âu", là một dấu hiệu cho thấy sự thành công của Nga trong việc tìm ra những phương cách mới để có được hàng hóa ưa chuộng từ phương Tây bất chấp các lệnh trừng phạt.
Những con số bất thường
Các quốc gia thuộc Liên Xô cũ đã tăng nhập khẩu từ Mỹ và EU hơn 9 tỷ USD trong năm 2022. Đồng thời, xuất khẩu của họ sang Nga tăng gần 5 tỷ USD.
Các công ty Nga thậm chí còn công khai quảng cáo khả năng của họ để có được hàng hóa bị trừng phạt theo cách này. Ví dụ, Imex-Expert đề nghị “nhập khẩu hàng hóa bị trừng phạt từ châu Âu, châu Mỹ sang Nga thông qua Kazakhstan”. Trang web của công ty tự hào: “Vượt qua lệnh trừng phạt 100%”.
Các sản phẩm nước ngọt của phương Tây được bán tại Nga. Ảnh: Getty Images
Đi sâu vào các con số có thể thấy một lượng giao dịch đáng kể những mặt hàng lưỡng dụng. Chẳng hạn, Mỹ và EU đã xuất khẩu hơn 8,5 triệu USD mạch tích hợp sang Armenia vào năm ngoái, gấp hơn 16 lần so với mức 530.000 USD vào năm 2021, theo dữ liệu của Liên hợp quốc.
Đồng thời, xuất khẩu mạch tích hợp của Armenia sang Nga đã tăng lên 13 triệu USD từ mức không đầy 2.000 USD vào năm 2021.
Một bức tranh tương tự cũng xuất hiện với các lô hàng thiết bị laser của phương Tây tới Kyrgyzstan và các thiết bị đo lường, bao gồm các công cụ kiểm tra điện áp và năng lượng, tới Uzbekistan. Cả hai quốc gia này đều chứng kiến gia tăng xuất khẩu sang Nga. Washington và Brussels đã cấm bán cho Nga nhiều loại hàng hóa này kể từ khi xung đột với Ukraine nổ ra.
Mặc dù quy mô thương mại giữa các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ và Nga còn nhỏ so với thương mại của Nga với Trung Quốc, tuyến đường thương mại mới đã cho phép Moskva tiếp cận công nghệ phương Tây.
Các chuyên gia cho biết những công nghệ như vậy rất quan trọng đối với Nga do Moskva còn gặp hạn chế về năng lực thay thế các linh kiện của phương Tây. Pavel Luzin, một chuyên gia về quân sự Nga và là học giả thỉnh giảng tại Đại học Tufts, cho biết: “Thiết bị điện tử cần thiết ở mọi nơi, từ sản xuất máy bay và tên lửa hành trình đến hệ thống chỉ huy, kiểm soát và liên lạc trong xe bọc thép và xe tăng”.
Sarah Stewart, Giám đốc điều hành Silverado Policy Accelerator, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington DC, chuyên phân tích dữ liệu thương mại của Nga, cho rằng khối lượng dù nhỏ di chuyển qua một số quốc gia “cộng lại sẽ đóng góp đáng kể” vào nỗ lực của Moskva trong việc nắm giữ công nghệ nước ngoài.
Máy tính xách tay của các thương hiệu phương Tây bày bán trong cửa hàng đồ điện tử tại Nga. Ảnh: Reuters
Tuy nhiên, đại diện của chính phủ Kazakhstan, Uzbekistan, Kyrgyzstan và Georgia đã không trả lời các yêu cầu bình luận từ WSJ.
Người phát ngôn của chính phủ Armenia cho biết nước này không “tham gia vào bất kỳ quy trình hoặc hành động nào nhằm lách lệnh trừng phạt của EU hoặc Mỹ". Vị quan chức này khẳng định hải quan Armenia đã tăng cường kiểm soát đối với hàng hóa bị trừng phạt.
Trong gói trừng phạt mới nhất được đề xuất của châu Âu, Ủy ban châu Âu lần đầu tiên đề xuất xử phạt các công ty trong khu vực, bao gồm hai công ty từ Uzbekistan và một từ Armenia, vì đã cung cấp các sản phẩm lưỡng dụng cho Nga.
Vào cuối tháng 2, trong chuyến thăm Kazakhstan, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cho biết Washington đang “theo dõi rất chặt chẽ việc tuân thủ các biện pháp trừng phạt”, bao gồm cả với các đối tác Trung Á.
Trong khi đó, các quan chức Trung Á cho biết, việc tuân thủ các biện pháp trừng phạt của phương Tây trở nên phức tạp hơn do tư cách thành viên của Kazakhstan, Armenia và Kyrgyzstan trong Liên minh Kinh tế Á-Âu mà Nga đứng đầu, vốn loại bỏ phần lớn hải quan biên giới giữa các thành viên.
Chính sách nhập khẩu song song
Kể từ khi chiến sự ở Ukraine bắt đầu, EU đã cấm bán các sản phẩm hàng hóa - trị giá khoảng một nửa số hàng xuất khẩu trước xung đột sang Nga, và cấm nhập khẩu khoảng 2/3 lượng hàng mà khối này mua từ Nga trước xung đột.
Các công ty hỗ trợ thương mại hàng hóa phương Tây thông qua các nước thứ ba đã và đang cung cấp dịch vụ của họ ở Nga. Năm ngoái, Moskva đã hợp pháp hóa cái gọi là "nhập khẩu hàng hóa song song", nghĩa là các nhà nhập khẩu có thể đưa sản phẩm qua nước thứ ba một cách hợp pháp mà không cần sự đồng ý của nhà sản xuất ban đầu.
Chẳng hạn, công ty môi giới hải quan Standard Group có trụ sở tại Moskva, mô tả trên trang web của mình một quy trình theo đó công ty con của họ ở Armenia mua hàng hóa từ Mỹ hoặc châu Âu rồi sau đó đến nơi, làm thủ tục hải quan và nộp thuế giá trị gia tăng ở đó. Hàng hóa sau đó được bán cho một doanh nghiệp Nga, bằng đồng rúp và được gửi đến Nga.
Trong một ví dụ trên trang web của họ, Standard Group cho biết công ty có thể vận chuyển một máy nén khí nặng hơn 400kg từ Mỹ có giá 13.900 USD qua Armenia đến thành phố cảng Novorossiysk bên bờ Biển Đen của Nga. Họ tính phí khoảng 770 USD cho các dịch vụ môi giới hải quan và 30.000 USD để giao hàng đến Moskva.
Xuất khẩu đồ gia dụng do phương Tây sản xuất qua các nước thuộc Liên Xô cũ cũng tăng mạnh. Các quan chức phương Tây nói rằng Nga đang tháo dỡ các thiết bị để lấy chip. Năm ngoái, sau khi nhập khẩu máy giặt từ EU tăng mạnh, xuất khẩu thiết bị này của Uzbekistan sang Nga đã tăng lên 10,6 triệu USD từ mức 90.000 USD của năm trước.
Lúc này, giới chức phương Tây đang chạy đua tìm cách bịt lỗ hổng. Như một phần trong gói trừng phạt thứ 11 đối với Nga, EU đã đề xuất thiết lập các chế độ trừng phạt đối với các quốc gia hoặc công ty không thuộc EU được cho là đang giúp Nga lách các hạn chế của phương Tây.
Các quan chức cấp cao của Mỹ, Anh và EU đã đến thăm Uzbekistan, Kyrgyzstan và Kazakhstan trong những tháng gần đây để gây sức ép buộc chính phủ các nước này cắt đứt các mô hình thương mại mà họ tin là đang giúp Nga tránh các lệnh trừng phạt.