Cơ hội nào cho cuộc gặp trực tiếp giữa Tổng thống Nga và Ukraine

Liệu một cuộc gặp tiềm năng có thể xảy ra giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky, nguyên thủ của hai quốc gia có xung đột đang định hình thế giới? Với những bước tiến nhỏ ở phía trước, một cuộc họp thực sự nên được tiến hành nhằm nỗ lực giải quyết xung đột thông qua các con đường ngoại giao, nhưng điều đó vẫn còn một chặng đường dài hay chúng ta có thể mong đợi sẽ diễn ra trong ngắn hạn?

Theo Tiến sĩ Diana Galeeva, giảng viên thỉnh giảng tại Trường Cao đẳng St. Antony, Đại học Oxford, những câu hỏi này, ngay từ đầu, đã nằm trong số những vấn đề trọng tâm để tìm ra giải pháp ngoại giao cho cuộc khủng hoảng Ukraine, và gần đây, các bước đầy hứa hẹn dường như đã được thực hiện theo hướng này. Được biết, vấn đề về cuộc gặp đã được Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, người đóng vai trò hòa giải hữu ích, nêu ra khi ông đến thăm Lviv vào ngày 18/8 để gặp ông Zelensky và Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres.

Đây không phải là lần đầu tiên ông Erdogan đề xuất một sáng kiến ​​như vậy. Ngày 6/8, nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ đã mời ông Putin gặp Zelensky ở Ankara như một nền tảng cho một quá trình đàm phán. Phản hồi chính thức của cả hai bên không được công khai, ngoài bình luận từ đại diện thường trực của Nga tại Văn phòng LHQ ở Geneva, Gennady Gatilov, vài giờ sau đó trong một cuộc phỏng vấn với Financial Times, trong đó ông nói rằng “không có bất kỳ nền tảng thực tế nào cho một cuộc gặp như vậy".

Tiến sĩ Diana Galeeva cho rằng điều này có thể có nguyên nhân là do ngoài những diễn biến khác trong cuộc khủng hoảng Ukraine, mối quan hệ tiếp tục xấu đi bao gồm các tình huống xung quanh nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia và cuộc điều tra vụ pháo kích vào một trại tù binh gần Yelenovka. Hơn nữa, vụ đánh bom bằng ô tô ở ngoại ô thủ đô Moskva đã khiến Darya Dugina, con gái của nhà triết học Nga Alexander Dugin, thiệt mạng vào ngày 20 tháng 8 (một ngày sau khi ông Erdogan được cho là sẽ thảo luận về một cuộc gặp được đề xuất giữa Putin và Zelensky).

Trong số những thách thức khác mà các nỗ lực sắp xếp một cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo phải đối mặt là thành công của các bên liên quan trên chiến trường, điều này rõ ràng nhằm tạo ra "những con át chủ bài" mà họ có thể sử dụng trong các cuộc đàm phán.

Ukraine dường như rất nghi ngờ về các đề xuất cho một cuộc gặp giữa các tổng thống, vì ông Zelensky đã loại trừ bất kỳ cuộc đàm phán nào trong khi các lực lượng Nga vẫn ở trên lãnh thổ Ukraine. Đối thoại giữa Moskva và Kiev cũng có khả năng không thể xảy ra trong trường hợp binh sĩ Ukraine bị bắt được đưa ra xét xử ở Mariupol, hoặc nếu Moskva tiến hành kế hoạch tổ chức trưng cầu dân ý ở các vùng lãnh thổ do Nga chiếm đóng để sáp nhập trở thành một phần của Nga.

Ngoài ra, Ukraine cho rằng các cuộc đàm phán với Nga không thể bắt đầu cho đến khi quân đội Ukraine đạt được một vị thế đàm phán có lợi thông qua một cuộc phản công. Với tất cả những cân nhắc trên, việc Ukraine sẵn sàng xem xét các cuộc đàm phán rõ ràng phụ thuộc vào nhiều yếu tố.

Về phía Nga, ngược lại, đã có những dấu hiệu tiến triển nhỏ. Vào ngày 18/8, Moskva đã hạ thấp lập trường về các điều kiện có thể có một cuộc gặp giữa ông Putin và ông Zelensky. Trước đó, Nga đã khẳng định rằng một lộ trình phải được vạch ra trước bất kỳ cuộc gặp nào của hai nhà lãnh đạo. Vào đầu tháng 8, Điện Kremlin tuyên bố rằng các điều kiện tiên quyết cần thiết đã không được đáp ứng cho cuộc gặp thượng đỉnh giữa Nga và Ukraine vì các nhóm làm việc của cả hai bên chưa thể thống nhất về nhiều vấn đề.

Giờ đây, theo thông tin của kênh CNN Thổ Nhĩ Kỳ, Moskva dường như đã chuẩn bị để điều chỉnh các điều kiện của mình khi nói rằng các nhà lãnh đạo trước tiên có thể thảo luận và xác định một lộ trình, sau đó các phái đoàn cấp dưới của họ có thể bắt đầu thực hiện nó.

Những sự kiện này gợi ý hai kịch bản có thể xảy ra, một tích cực, một là hoài nghi. Kịch bản đầu tiên liên quan đến sự tham gia tích cực của nhà hòa giải Thổ Nhĩ Kỳ và tầm nhìn của ông Erdogan về việc kết thúc xung đột nhanh chóng thông qua các kênh ngoại giao. Điều này đã được thể hiện rõ hôm 22/8 khi Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố trong cuộc họp Nội các rằng mục tiêu của ông là sắp xếp một cuộc gặp giữa những người đồng cấp Nga và Ukraine.

Sự nhiệt tình của ông Erdogan về vấn đề này thực sự rất hứa hẹn và như đã lưu ý, có những bước đi nhỏ nhưng tích cực cho thấy sự hòa giải Thổ Nhĩ Kỳ có thể sớm đưa hai nhà lãnh đạo Nga, Ukraine vào bàn đàm phán.

Tuy nhiên, những diễn biến đang diễn ra trong cuộc xung đột và tầm quan trọng đối với cả hai bên là "quân át chủ bài" mà họ hy vọng sẽ nắm giữ cũng như phát huy trong quá trình đàm phán sẽ định hình lộ trình hòa giải, dẫn đến có cái nhìn hoài nghi hơn về cuộc gặp trực tiếp có thể diễn ra.

Trong khi ông Erdogan nhấn mạnh sự cần thiết của một cuộc gặp giữa các tổng thống Ukraine và Nga, Tổng Thư ký Liên hợp quốc đã nói, với sự hoài nghi không che giấu, rằng: “Tôi nghĩ có lẽ còn tốn rất nhiều thời gian và có rất nhiều thay đổi trong việc xác định tình hình để điều này trở nên khả thi. Thành thật mà nói, tôi nghĩ có lẽ còn quá sớm cho điều đó”.

Với sự phức tạp của cuộc xung đột này, cả hai khả năng này đều đáng được xem xét. Tuy nhiên, là một người tin tưởng vào sức mạnh của ngoại giao và cho rằng kênh này là kênh duy nhất có thể chấm dứt khủng hoảng, chúng ta nên ủng hộ những nỗ lực của ông Erdogan và sự lạc quan của ông ấy. Cần lưu ý rằng Thổ Nhĩ Kỳ và Liên hợp quốc đã đóng một vai trò quan trọng trong việc đạt được và thực hiện thỏa thuận nối lại xuất khẩu ngũ cốc, một trong những vấn đề phức tạp nảy sinh từ cuộc khủng hoảng.

Có lẽ kết quả tích cực trên đóng vai trò là một thành công của nền ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ nhưng cũng là động lực để chúng ta tin tưởng vào sức mạnh ngoại giao để chấm dứt cuộc xung đột Nga - Ukraine. Do đó, cuộc gặp giữa ông Putin và ông Zelensky có thể xảy ra sớm hơn thay vì muộn hơn.