Từng một thời là vùng đất có nền văn minh khá phồn thịnh với diện tích tương đương khu vực Tây Âu, Thung lũng Indus hay nền văn minh Harappan đã phát triển hết sức rực rỡ từ năm 3.300 trước Công Nguyên (CN) đến năm 1.300 trước CN.
Nền văn minh Thung lũng Indus
Từng một thời là vùng đất có nền văn minh khá phồn thịnh với diện tích tương đương khu vực Tây Âu, Thung lũng Indus hay nền văn minh Harappan đã phát triển hết sức rực rỡ từ năm 3.300 trước Công Nguyên (CN) đến năm 1.300 trước CN (có nguồn tin nói rằng nền văn minh Thung lũng Indus có lịch sử từ 7.000 năm trước CN). Mặc dù là một trong những nền văn minh lớn nhất trên Trái đất, song có rất ít tài liệu đề cập tới nền văn minh Harappan, chủ yếu là do hệ ngôn ngữ của họ chưa bao giờ được giải mã.
Người Indus cho xây dựng hàng trăm thị tứ và làng mạc bao gồm các thành phố như Harappa và Mohenjo-Daro; tất cả đều được bố cục chi tiết, hệ thống cống nước được lắp đặt tinh vi và có cả nhà vệ sinh trong nhà. Nền văn minh Harappan có một chính phủ thống nhất, không phân chia thứ bậc trong xã hội và không có hoạt động quân sự. Nhiều thành viên của nền văn minh này là những nhà thiên văn tài ba hay nông gia lão luyện, với các sản phẩm chính là lúa mì, lúa mạch, đậu Hà Lan, dưa hấu, vừng, bông (đây là nền văn minh đầu tiên trên thế giới sản xuất ra vải bông) và thuần hóa các loài thú hoang như trâu bò và cả voi.
Vì sao nền văn minh này biến mất? Có một số giả thuyết liên quan đến nền văn minh Thung lũng Indus. Một số người tin rằng nền văn minh này đã bị tuyệt diệt do sự thay đổi khí hậu, như hiện tượng thu hẹp diện tích hệ thống sông Ghaggar Hakra, hoặc nhiệt độ lạnh hơn, khô hơn, thường phổ biến ở khu vực Trung Đông. Giả thuyết khác là người Aryan đã xâm chiếm kinh đô của nền văn minh Thung lũng Indus vào năm 1.500 trước CN.
Nền văn minh Anasazi
Nền văn minh Anasazi hay còn gọi là nền văn minh của tổ tiên người Pueblo hình thành tại 4 bang của nước Mỹ là New Mexico, Arizona, Colorado và Utah vào năm 1.200 trước CN. Ở thời kỳ đầu, người Pueblo sống chủ yếu bằng săn bắn và ở trong những ngôi nhà là những hố nông đào trên mặt đất. Sau đó, họ phát triển nghề trồng trọt, bắt đầu trồng ngô, đậu và bí đỏ.
Các nhà khảo cổ còn tìm thấy tại di chỉ sinh sống của người Pueblo các món đồ gốm, các loại giỏ được bện tinh xảo, dép bện bằng vỏ cây sậy, áo choàng lông thỏ, đá mài, cung và mũi tên. Trong các thời đại Pueblo II và Pueblo III, người dân đã đục đẽo các dạng nhà hang động trên các vách núi đá hoặc xây dựng những ngôi nhà trong đá hay bùn. Họ cũng có những thị tứ là nơi tổ chức các hoạt động cộng đồng và văn hóa, được kết nối với nhau bởi hàng trăm dặm đường.
Vì sao nền văn minh Anasazi biến mất? Vào khoảng năm 1.300 sau CN, người Pueblo đã phá hủy các ngôi nhà trên vách đá. Nhiều học giả tin rằng, sau khi dân số bùng nổ, các kỹ thuật canh tác nông nghiệp ngày một trở nên lạc hậu và khí hậu khô hạn đã khiến cho việc trồng trọt trở nên khó khăn. Vì thiếu hụt thực phẩm, người Anasazi đã di chuyển địa bàn cư trú của họ dọc theo các vùng bình nguyên Rio Grande hay Hopi.
Nền văn minh Minoa
Nền văn minh này được đặt theo tên của vị vua huyền thoại: Vua Minos. Nền văn minh Minoa “sống” tại khu vực ngày nay thuộc Crete (Hy Lạp) từ năm 3.000 trước CN đến năm 1.000 trước CN. Trong thần thoại Hy Lạp, Minoa là vùng đất của Cretan Bull và con trai, Minotaur (một sinh vật nửa người nửa bò) sống trong một mê cung và sẽ giết hại bất kỳ ai dám xâm phạm vào vùng đất cấm. Trên thực tế, Minoa được xem là nền văn minh đầu tiên của châu Âu.
Người Tiền Minoa nói một loại ngôn ngữ gọi là Tuyến A, sau đó ngôn ngữ này được thay đổi thành Tuyến B, cả hai đều dựa trên chữ tượng hình. Ngày nay, tất cả những gì còn sót lại của nền văn minh Minoa là những cung điện và các hiện vật bên trong. Không có bất kỳ dấu hiệu nào về văn hóa quân sự trong các cung điện của người Minoa, dường như xã hội của họ chỉ có hoạt động kinh tế.
Nhiều học giả cho rằng, nền văn minh Minoa đã bị xóa sổ bởi một vụ phun trào núi lửa trên hòn đảo Thera (nay là đảo Santorini). Vụ phun trào núi lửa đã tàn phá tất cả các dạng thực vật dẫn đến nạn đói kém trầm trọng, khiến cho ngành công nghiệp tàu bè của họ bị “thủ tiêu”. Cũng có giả thuyết cho rằng nền văn minh Minoa đã bị xâm lược bởi người Myceanean.
(Còn tiếp)
Thanh Hải