Nhiều kiến nghị chưa áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước ngọt

Băn khoăn tính hiệu quả của đề xuất áp thuế TTĐB đối với NGK

Bộ Tài chính là đơn vị chủ trì, lập đề nghị xây dựng Dự thảo Luật Thuế TTĐB sửa đổi. Một trong những nội dung được nhiều chuyên gia và giới doanh nghiệp đồ uống quan tâm là việc bổ sung NGK có đường vào đối tượng chịu thuế TTĐB. 

Nhằm giải quyết những bất cập phát sinh, khuyến khích chuyển đổi nhập khẩu, sản xuất, sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường, hạn chế tiêu dùng hàng hoá có hại cho sức khoẻ cộng đồng, trẻ em, Dự thảo có đề xuất bổ sung NGK có đường vào đối tượng chịu thuế TTĐB. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp đưa ra nhiều ý kiến trái chiều và cho rằng việc áp thuế là lợi bất cập hại.

Một số chuyên gia kinh tế cho rằng: Hiện chưa có đủ bằng chứng và cơ sở khoa học thuyết phục để khẳng định việc áp dụng công cụ thuế này sẽ giúp cải thiện và nâng cao sức khỏe người dân mà cụ thể là phòng tránh nguy cơ thừa cân béo phì (TCBP), trong khi đó lại có thể gây ra những tác động tiêu cực lan tỏa đến nhiều ngành kinh tế và đời sống. 

Ông Vũ Tú Thành, Phó Giám đốc điều hành, Hội đồng Kinh doanh Mỹ - ASEAN cho biết: Thực tiễn một số nước sau một thời gian áp dụng thuế TTĐB đối với mặt hàng nước giải khát có đường lại có tỷ lệ thừa cân béo phì không giảm mà lại tăng qua các năm. Như Chile có thời điểm áp dụng vào năm 2014, giai đoạn 2009 - 2010, tỷ lệ béo phì ở nam và nữ giới lần lượt là 19,2% và 30,7%. Sau khi áp dụng thuế TTĐB đối với nước ngọt, đến giai đoạn 2016 - 2017, tỷ lệ béo phì ở cả nam và nữ giới Chile đều tăng, lần lượt là 30,3% và 38,4%.

Còn quốc gia châu Âu như Bỉ áp dụng năm 2016, năm 2014, tỷ lệ béo phì ở nam giới nước này là 13,9% còn ở nữ giới là 14,2%, nhưng đến năm 2019, tỷ lệ này ở nam giới là 17,2% và nữ giới là 15,6%. Hay Mexico cũng áp dụng vào năm 2014, năm 2012, tỷ lệ béo phì ở nam giới là 26,8% còn nữ giới là 37,5%, nhưng đến 2018 – 2019, tỷ lệ này đã tăng lên 30,5% ở nam giới và 40,2% ở nữ giới.

Một báo cáo của Ủy ban Châu Âu năm 2014 cũng đã chỉ ra điều tương tự khi mà lượng tiêu thụ nước ngọt tại Pháp chỉ giảm 3,3%, trong khi giá sản phẩm đã tăng 5% do thuế. Điều này chứng minh việc thiếu hiệu quả khi sử dụng công cụ thuế để kiểm soát nhóm hàng này.

“Một số nước đã phải từ bỏ công cụ này sau một thời gian áp dụng vì không có tác động đáng kể lên việc cải thiện sức khoẻ cộng đồng. Theo báo cáo của WHO, cho đến nay, Đan Mạch và Nauy đã bãi bỏ sắc thuế TTĐB áp dụng với nước giải khát có đường. Chính phủ tuyên bố bãi bỏ thuế này nhằm tạo việc làm và giúp đỡ nền kinh tế địa phương”, ông Vũ Tú Thành cho biết.

Không chỉ vậy, nhiều ý kiến cũng băn khoăn, ngoài nhóm đồ uống công nghiệp còn có sự tồn tại phổ biến của nhóm đồ uống đường phố. Đồ uống đường phố là phân khúc khó khả thi để thu thuế và quản lý về chất lượng hàng hoá, đặc biệt về hàm lượng đường trong sản phẩm.

Tại Việt Nam, nhu cầu giải khát của người lao động phổ thông, người có thu nhập thấp rất lớn, nếu như không tiêu thụ các loại đồ uống được sản xuất và lưu thông hợp pháp có hóa đơn thuế, người tiêu dùng có thể sẽ tìm cách tiêu thụ đồ uống được sản xuất thủ công hoặc nhập lậu vốn rất phổ biến trên thị trường và có thể có giá thành rẻ hơn do không phải chịu thuế TTĐB. 

"Mở rộng áp thuế với NGK là chưa công bằng, bởi có thể dẫn đến phân biệt đối xử, ảnh hưởng đáng kể đến ngành đồ uống và các ngành phụ trợ. Đồ uống có đường không phải là nguyên nhân chính dẫn đến TCBP - lý do Bộ Tài chính muốn áp thuế này. So sánh mức calo cung cấp giữa các loại thực phẩm, lượng calo từ nước giải khát có đường khoảng 44 kcal trên 100 g, thấp nhất trong các loại thực phẩm chứa đường (bánh kẹo là 300 - 400 kcal, kem trên 200 kcal trên 100 g)", ông Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Rượu, bia, nước giải khát Việt Nam (VBA) cho biết. 

Theo ông Nguyễn Văn Việt, việc đánh thuế sẽ khiến người tiêu dùng có khả năng chuyển sang tiêu thụ các sản phẩm tương tự khác có lượng đường, calo bằng hoặc cao hơn. 

“Dự thảo luật Thuế TTĐB có mở rộng đưa vào nhóm giải khát có đường nhằm bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, doanh nghiệp cũng đồng tình song doanh nghiệp băn khoăn về hiệu quả của chính sách thuế này. Liệu tăng thuế có giảm tỷ lệ TCBP như kỳ vọng không, đặc biệt là trên thị trường hiện nay nhiều thực phẩm có đường, calo cao”, bà Nguyễn Việt Hà - Phó Chủ tịch Hiệp hội Thương mại Hoa Kỳ tại Hà Nội (AmCham Hanoi) cho biết.

“Hiện nay có 45 quốc gia áp dụng thuế TTĐB đối với đồ uống không cồn, song tỷ lệ thừa cân béo phì vẫn không giảm. Do vậy, chúng tôi kiến nghị không nên đưa nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế TTĐB”, đại diện AmCham Hanoi kiến nghị.

Trong bối cảnh đặc biệt khó khăn, tăng thuế sẽ ảnh hưởng lớn đến doanh nghiệp 

Ở góc độ kinh tế, Chủ tịch VBA nhận xét: Việc đánh thuế có thể ảnh hưởng đến 9.000 doanh nghiệp nhỏ và vừa, cùng một triệu hộ kinh doanh sản phẩm ngành giải khát. Điều này sẽ tác động đến hàng chục nghìn lao động trong chuỗi giá trị, cung ứng và hàng trăm nghìn hộ gia đình trồng mía.

Theo một báo cáo được CIEM thực hiện vào năm 2018 - 2021, nếu bổ sung mặt hàng này vào diện chịu thuế TTĐB với mức thuế suất 10% và nâng thuế giá trị gia tăng (GTGT) thêm 2% với mặt hàng này sẽ khiến doanh thu của ngành sản xuất nước giải khát thiệt hại khoảng 3.791,4 tỷ đồng, trong khi đó mức doanh thu thuế tăng thêm cho ngân sách Nhà nước (NSNN) chỉ đạt 2.722,3 tỷ đồng.

Ngoài ra, chính sách thuế này nếu được áp dụng sẽ kéo theo hàng loạt tác động lan tỏa đối với tất cả các doanh nghiệp trong chuỗi giá trị theo chiều dọc như các doanh nghiệp bao bì, vận chuyển, bán lẻ, mía đường … và cả nền kinh tế nói chung. Xét tổng thể, giá trị tăng thêm của cả nền kinh tế (GVA) giảm 0,135%, GDP giảm 0,115%, thu nhập của người lao động từ sản xuất của cả nền kinh tế giảm 0,155%, thặng dư sản xuất giảm 0,083%, lao động giảm 0,092%; thu ngân sách qua thuế gián thu giảm khoảng từ 0,065% – 0,085%.

Theo ông Nguyễn Văn Việt, GDP quý II/2023 ước tăng 4,14% so với cùng kỳ năm trước nhưng kết quả này chỉ cao hơn tốc độ tăng 0,34% của quý II/2020, giai đoạn dịch COVID-19 diễn biến phức tạp. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) 6 tháng đầu năm nay tăng 3,29% trong khi lạm phát cơ bản tăng 4,74%.

“Các doanh nghiệp chỉ mới phục hồi sau đại dịch nhưng cùng lúc chịu sức ép trách nhiệm tài chính từ các chính sách khác như thực hiện trách nhiệm tái chế bao bì theo Nghị định 08/2022/NĐ-CP bắt đầu có hiệu lực từ 01/01/2024. Nếu cải cách các loại thuế nếu không phù hợp sẽ ảnh hưởng lớn đến sự phục hồi của doanh nghiệp và mục tiêu tăng trưởng của Chính phủ”, ông Nguyễn Văn Việt cho biết.

*Clip chia sẻ của ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI): "Lần nào sửa Luật TTĐB, các doanh nghiệp rất quan tâm, sốt sắng bởi vì nó tác động trực tiếp đến ngành hàng. Ngành đồ uống đang chịu đang chịu tác động lớn của quy định pháp luật như Nghị định 152/2019".

Theo PGS.TS.BS Nguyễn Thị Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, nguyên nhân chính gây ra TCBP là chế độ dinh dưỡng không hợp lý (tiêu thụ nhiều thực phẩm có hàm lượng calo cao), thiếu vận động thể chất, do di truyền hoặc nội tiết. Ngoài ra căng thẳng, thiếu ngủ và tuổi tác cũng có thể gây ra chứng thừa cân béo phì. Tại Việt Nam nước giải khát có đường chỉ chiếm khoảng 1,1% tổng số năng lượng đưa vào cơ thể từ thức ăn và đồ uống.

Trong khi đó, theo báo cáo An ninh Lương thực và Dinh dưỡng ASEAN (2021), kể cả các thực phẩm có chứa đường và đồ ngọt nói chung cũng chỉ cung cấp khoảng 3,6% tổng năng lượng đưa vào cơ thể từ thức ăn và đồ uống, trong khi đó nguồn năng lượng chiếm nhiều nhất là ngũ cốc (51,4%), thịt (15,5%), các thực phẩm khác là (11,5%), rau và hoa quả (6,9%).

Vì vậy, bà Nguyễn Thị Lâm cho rằng: Việc áp dụng thuế TTĐB với NGK có đường sẽ không thể giải quyết được vấn đề thừa cân, béo phí trong bối cảnh có nhiều loại thực phẩm có chứa đường hoặc hàm lượng calo trên thị trường.