Năm 2013, ngành nông nghiệp đặt mục tiêu xuất khẩu (XK) khoảng 7,5 triệu tấn gạo. Tuy nhiên, tại cuộc họp về XK gạo được tổ chức ngày 16/12 ở TP Hồ Chí Minh, nhiều đại biểu khẳng định sản lượng XK gạo trong năm nay có khả năng sẽ không đạt kế hoạch.
Lượng gạo xuất khẩu giảm 11% so với kế hoạch
Theo số liệu của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), 11 tháng đầu năm 2013, cả nước đã XK hơn 6,1 triệu tấn gạo, tổng trị giá khoảng 2,7 tỷ USD. Ước tính cả năm, sản lượng gạo XK có thể đạt xấp xỉ 6,6 triệu tấn. “Do XK khó khăn, từ đầu năm đến nay, VFA đã buộc phải qua 2 lần điều chỉnh lại mục tiêu XK gạo. Theo đó, con số XK gạo mới cho năm 2013 được điều chỉnh lại chỉ còn 6,7 triệu tấn, giảm 11% so với kế hoạch ban đầu (khoảng 7,5 triệu tấn). Nhưng thực tế, dù đã điều chỉnh lại thì cũng sẽ rất vất vả để đạt con số này”, ông Trương Thanh Phong, Chủ tịch VFA cho biết.
Không chỉ lượng XK giảm mà các ngành chức năng, doanh nghiệp và nhà nông còn lo vì giá trị XK cũng giảm. Tính trung bình 11 tháng qua, giá XK gạo của Việt Nam đã giảm hơn 14,5 USD/tấn. Chỉ tính 9 tháng đầu năm 2013, giá gạo Việt Nam liên tục giảm và xuống mức thấp nhất so với các nguồn XK ở châu Á. Nguyên nhân, do thiếu nhu cầu từ các thị trường truyền thống ở Đông Nam Á. Cụ thể, Indonesia không có nhu cầu nhập khẩu; Philippines, Malaysia giảm mạnh đơn hàng. Chính vì vậy, mặc dù XK lượng gạo 6 tháng đầu năm có con số XK đạt mức cao kỷ lục nhưng tình hình XK gạo cả năm vẫn không khả quan.
Trong khi XK đường chính ngạch khó khăn, XK gạo qua đường tiểu ngạch tại các tỉnh biên giới phía Bắc lại tăng đột biến. Hiện giá gạo tại thị trường biên giới cao hơn giá mua XK trong nước, thủ tục nhập khẩu đơn giản, nhanh gọn nên đã hình thành tuyến XK gạo sôi động tại khu vực này. “Năm 2013, XK tiểu ngạch qua biên giới Trung Quốc ước đạt từ 1,4 - 1,5 triệu tấn gạo. Điều này đã phần nào bù đắp cho lượng XK gạo chính ngạch sụt giảm. Nhờ vậy, việc tiêu thụ lúa gạo cho nhà nông cũng bớt khó khăn hơn. Tuy nhiên, cần có giải pháp quản lý để hạn chế được rủi ro và bảo đảm cân đối cung cầu thị trường gạo”, ông Phong nói thêm.
Cạnh tranh tiêu thụ gạo còn gay gắt
Nhìn về thị trường XK gạo năm 2014, nhiều đại biểu cho rằng xu hướng giá sẽ còn tiếp tục sụt giảm. Thị trường gạo thế giới sẽ tiếp tục chịu áp lực bán hạ giá của Thái Lan và cạnh tranh gay gắt trong XK từ các nguồn cung cấp chính ở châu Á. “Thái Lan sẽ là yếu tố chi phối thị trường chính trong năm 2014 do chính phủ nước này đang tăng cường bán hạ giá để xả hàng. Ấn Độ dù sản lượng giảm do thiên tai nhưng vẫn là nguồn XK hàng đầu. Ngoài ra còn có Pakistan là nguồn cung cấp gạo rẻ nhất hiện nay, Myanmar có nguồn cạnh tranh đối với gạo cấp thấp nhờ giá rất cạnh tranh…”, ông Trần Xuân Long, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) phân tích.
Trong bối cảnh trên, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ phải chấp nhận thực tế cạnh tranh quyết liệt với các đối thủ Thái Lan, Ấn Độ… Lợi thế của doanh nghiệp trong nước được xác định là khả năng cạnh tranh của gạo thơm, gạo trắng chất lượng cao ở châu Phi và nhu cầu từ những thị trường gần, giao hàng nhanh ở châu Á. Khu vực Đông Nam Á, mặc dù nhu cầu đang sút giảm nhưng vẫn là thị trường truyền thống có hợp đồng tập trung và ngành lúa gạo nước ta có khả năng cạnh tranh khi có nhu cầu. Riêng thị trường mới nổi Trung Quốc sẽ là thị trường lớn nhất trong thời gian tới góp phần tiêu thụ lúa gạo hàng hóa.
Do tình hình thị trường sẽ tiếp tục khó khăn, kế hoạch XK gạo năm 2014 dự kiến sẽ chỉ tương đương năm 2013, dao động từ 6,5-7 triệu tấn gạo. Dựa trên mục tiêu này, các ngành chức năng sẽ có kế hoạch cụ thể phấn đấu xuất hết và kịp thời sản lượng lúa, gạo hàng hóa trong dân. Riêng ngành công thương phải tập trung củng cố, sắp xếp lại công tác xúc tiến thương mại và có giải pháp thích hợp đối với thị trường có hợp đồng tập trung nhằm giữ thị phần và bảo đảm hiệu quả XK. “Ngành nông nghiệp cần có giải pháp phát triển các loại giống lúa chất lượng cao, cũng như kết hợp với ngành chức năng xây dựng tiêu chuẩn chất lượng gạo XK phù hợp với nhu cầu thị trường và định hướng cho sản xuất; tăng cường kiểm tra chất lượng gạo XK để giữ uy tín với khách hàng… Về lâu về dài, sẽ triển khai thực hiện các mô hình liên kết trong sản xuất và tiêu thụ lúa gạo… đảm bảo cho ngành sản xuất lúa gạo phát triển bền vững”, ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho hay.
Lê Nghĩa