Ngày 26/7/1953, 135 thanh niên yêu nước do luật sư trẻ tuổi Fidel Castro chỉ huy, đã mở cuộc tấn công vào trại lính Moncada, nằm ở thành phố Santiago mở đầu quá trình đấu tranh cách mạng của nhân dân Cuba.

Năm 1492, nhà thám hiểm Cristoforo Colombo đặt chân đến Cuba và sau đó, suốt hơn 400 năm, đất nước này đã bị thực dân Tây Ban Nha thống trị.

Năm 1902, trước phong trào đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân Cuba, thực dân Tây Ban Nha buộc phải công nhận nền độc lập của đất nước này, nhưng trên thực tế, Tây Ban Nha và Mỹ đã thỏa thuận: Tây Ban Nha rút và Mỹ sẽ vào thay thế, bắt đầu chế độ cai trị thực dân kiểu mới ở Cuba.

Ngày 10/3/1952, với sự hậu thuẫn của Mỹ, đại tá Fulgencio Batista đã tiến hành cuộc đảo chính quân sự, xóa bỏ chế độ dân sự, thiết lập chế độ độc tài khát máu nhất trong lịch sử Cuba, đưa đất nước Cuba rơi vào cuộc khủng hoảng chính trị sâu sắc. Vốn là một dân tộc đã đứng lên chiến đấu, đập tan ách thống trị của thực dân Tây Ban Nha, nên nhân dân Cuba đã nhận thức được sự cần thiết phải có một lực lượng chính trị có khả năng đương đầu và xóa bỏ chế độ bù nhìn, tay sai của Mỹ.

Trong hoàn cảnh đó, cũng đã có những nhóm chính trị mưu tính đến việc đánh đổ chế độ độc tài Batista, nhưng hành động ấy không thành. Đồng thời với những hoạt động của lực lượng kể trên, một nhóm thanh niên do Fidel Castro, khi đó mới 26 tuổi lãnh đạo đã nhen nhóm ý định lập kế hoạch lật đổ ách thống trị của tên phát-xít và chính quyền thân Mỹ. Theo kế hoạch được vạch ra, bước đi đầu tiên là tấn công vào trại lính Moncada.

Sau một thời gian ngắn bí mật chuẩn bị, rạng sáng ngày 26/7/1953, một nhóm thanh niên tiến bộ do Fidel Castro lãnh đạo đã mở cuộc tấn công vào trại lính Moncada. Mặc dù phương án tác chiến đã được xây dựng chu đáo, phù hợp, nhưng do chênh lệch về lực lượng nên cuộc tấn công quân sự đã bị thất bại. Lãnh tụ Fidel Castro và các chiến sĩ cách mạng bị bắt giam.

Vài tháng sau đó, Chính phủ độc tài mở phiên toà xét xử những người tấn công pháo đài Moncada. Bằng bản tự bào chữa nổi tiếng nhan đề “Lịch sử sẽ chứng minh cho tôi”, Fidel Castro đã biến phiên toà thành diễn đàn tố cáo chế độ độc tài phản động và công bố điều mà sau này trở thành Cương lĩnh đầu tiên của chính đảng tiền phong lãnh đạo cuộc cách mạng Cuba. Ông tuyên bố, tác giả tinh thần của cuộc tấn công pháo đài Moncada là José Marti để khẳng định rằng, sự kiện này là tiếp nối tất nhiên của quá trình đấu tranh cách mạng hàng thế kỷ chống thực dân đế quốc vì mục tiêu giải phóng dân tộc của nhân dân Cuba.

Tuy hành động quân sự bất thành, nhưng cuộc tấn công pháo đài Moncada có ý nghĩa lịch sử to lớn. Nó đã làm chấn động dư luận toàn quốc và thật sự đã mở đầu cho một sự biến chuyển mới về chất trong tình hình Cuba lúc đó. Nó mở ra một tiến trình cách mạng không thể đảo ngược và nâng cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc Cuba lên tầm cao giải phóng cùng phát triển của thời đại.

Gần 6 năm sau, ngày 1/1/1959, được sự phối hợp chặt chẽ của cuộc tổng bãi công chính trị của công nhân và nhân dân La Habana, lực lượng vũ trang cách mạng Cuba đã tiến vào chiếm thủ đô La Habana. Chế độ độc tài Batista bị lật đổ. Cách mạng dân tộc dân chủ của nhân dân Cuba giành thắng lợi, chấm dứt 5 thế kỷ đô hộ của chủ nghĩa thực dân, giành độc lập cho đất nước.

Sau khi cách mạng thắng lợi, trong vòng chưa đầy 2 năm, chính phủ cách mạng Cuba do Fidel Castro đứng đầu đã hoàn thành triệt để những cải cách dân chủ và bắt tay vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Năm 1959, chính phủ Cuba đã quốc hữu hóa đất đai để giao lại đất cho nông dân sản xuất. Về giáo dục, Cuba đẩy mạnh phong trào xóa mù chữ, dạy cho trẻ em, thanh niên, người già biết đọc, biết viết. Về vấn đề nhà ở, sau khi cách mạng thành công, chính quyền cách mạng đã điều chỉnh giá nhà hợp lý để người dân có đủ khả năng mua nhà... Hiện nay, Cuba là nước có nền giáo dục tốt, hệ thống y tế miễn phí, chăm lo chu đáo đến đời sống nhân dân, và là một xã hội lý tưởng đối với nhiều nước trên thế giới.

Hơn 60 năm đã qua kể từ cuộc khởi nghĩa, cách mạng Cuba đã đạt được những mục tiêu được đề ra trong Cương lĩnh Moncada. Lý tưởng độc lập, tự do của Anh hùng dân tộc Cuba José Marti vẫn sống mãi trong lòng nhân dân Cuba.

Trung tâm Thông tin Tư liệu/TTXVN