Nói đến nền văn hóa đại chúng Mỹ, người ta có thể nói đến văn hóa ẩm thực, văn hóa xe hơi, văn hóa lễ hội... Nhưng sẽ thật thiếu sót nếu không kể đến những môn thể thao của người Mỹ, mang tính cách Mỹ và mang đậm nét văn hóa Mỹ - đó là môn bóng rổ. Và người đã phát minh ra bộ môn thể thao thú vị này là James Naismith. Ông sinh vào ngày 6/11/1861.


Sinh ra tại thị trấn Ramsay (hiện là Almonte, Ontario, Canada), ngay từ khi còn nhỏ, cậu bé James Naismith đã bộc lộ niềm say mê đối với tất cả các môn thể thao. Năm 22 tuổi, James trúng tuyển Đại học McGill với chuyên ngành Giáo dục thể chất. Sau khi tốt nghiệp đại học McGill, James lại tiếp tục theo học bậc cao hơn tại trường Presbyterian.

Và đến năm 1891, James đã được mời quay trở lại Đại học McGill làm giáo viên bộ môn thể chất của trường. Một thời gian sau, ông lại tham gia giảng dạy tại Trung tâm huấn luyện Quốc tế YMCA tại Spingfield, bang Massachusetts (Mỹ).

Tại Trung tâm huấn luyện Quốc tế YMCA, James luôn là một giáo viên yêu nghề và cũng rất yêu học trò. Ông đã lắng nghe những phàn nàn của sinh viên về việc phải chơi những môn thể thao trong nhà chán ngắt trong khoảng thời gian lạnh giá của mùa đông miền Bắc nước Mỹ.

Cùng thấu hiểu với James còn có Tiến sĩ Luther Gulick, trưởng khoa Thể chất của trường. Và James được giao nhiệm vụ trong 14 ngày nghĩ ra được 1 môn thể thao phù hợp trước khi mùa đông bắt đầu. Tiêu chuẩn của môn này là “phải là một môn mang tính thể thao, vừa mang tính giải trí, chiếm 1 khoảng diện tích vừa đủ nhà thể chất của trường và dễ chơi với tất cả mọi người”.

Trong thời gian 2 tuần, James đã cho ra đời một môn thể thao mới, lấy ý tưởng từ những môn mà ông đã dạy học sinh như bóng chày, hockey hay bóng bầu dục, những môn thể thao không chỉ dựa vào sức mạnh của từng cá nhân, mà còn phải dựa trên độ khéo léo và tinh thần đồng đội của các sinh viên.

Ông đã chọn 2 cái thùng làm bằng gỗ hồng đào và treo bên cạnh ban công của gian đại sảnh để làm rổ. Sau đó, ông đã tập hợp các sinh viên, và giáo viên của Trung tâm huấn luyện Quốc tế YMCA lại thành một nhóm gồm 18 người, chia họ ra làm 2 đội, mỗi đội có 9 người, và chỉ định đội trưởng của mỗi đội. Nhiệm vụ của hai đội lúc này là phải tìm cách đưa được bóng (lúc này là quả bóng đá) vào gôn của đội kia. Điều đặc biệt là hai đội phải tuân theo những điều luật cơ bản mà ông đã đặt ra, đó là:

1. Trò chơi được chơi với quả bóng tròn và chơi bằng tay.
2. Đấu thủ không được cầm bóng chạy.
3. Bất kỳ một đấu thủ nào cũng có thể chiếm một vị trí bất kỳ trên sân thi đấu ở mọi thời điểm.
4. Không có va chạm cơ thể giữa 2 đấu thủ.
5. Gôn là 2 cái rổ được đặt nằm ngang cao hơn mặt sân..

Trận thi đấu bóng rổ đầu tiên được thi đấu vào ngày 2/3/1892 giữa sinh viên và giáo viên của Trung tâm huấn luyện Quốc tế YMCA. Hình ảnh trận thi đấu đã được đăng trên tạp chí Triangle bởi một sinh viên người Nhật và đã tạo được một tiếng vang lớn trên khắp nước Mỹ.

Tuy nhiên, sau trận thi đấu đầu tiên ấy, 5 điều luật ban đầu đã được James Naismith thay đổi và bổ sung thành 13 điều luật dựa trên nguyên tắc: Dùng sự khéo léo để ghi điểm thì tốt hơn là dùng sức mạnh. Đây cũng chính là những quy tắc được James nhắc đến trong cuốn “Bộ luật bóng rổ cơ bản” - cuốn sách được cho là đặt nền móng sơ khai cho bộ môn bóng rổ hiện đại sau này.

Sau hơn một trăm năm tồn tại, môn thể thao bóng rổ cũng có nhiều thay đổi so với thời điểm ban đầu, nhưng với tính hấp dẫn vốn có của mình, bóng rổ đã trở thành một món ăn tinh thần không thể thiếu của người Mỹ. Chúng ta có thể tìm thấy những rổ bóng được treo khắp nơi trên đất Mỹ, từ khu vực cá nhân đến khu vực công cộng như trên các bức tường, các tòa nhà, thậm chí cả trong phòng riêng.

Bóng rổ Mỹ phổ biến trước hết bởi nó là nơi sản sinh ra những thần tượng cho dân chúng. Và trên hết nó chính là công cụ để gắn kết các sắc tộc trong đại gia đình Mỹ, gắn kết mọi người không phân biệt màu da hay địa lý. Nhờ môn bóng rổ mà những người Mỹ gốc Phi có khả năng thành danh trên đất Mỹ nhiều hơn, và Chính phủ Mỹ cần bóng rổ để xóa ranh giới màu da và sắc tộc.

Không chỉ là món ăn tinh thần, một nét văn hóa của nước Mỹ, mà giờ đây, bóng rổ còn trở thành một trong những môn thể thao phổ biến trên toàn thế giới. Năm 1936, môn thể thao hấp dẫn này đã trở thành một trong những bộ môn thi đấu chính thức trong các kỳ Olympic.

Năm 1949, Liên đoàn bóng rổ chuyên nghiệp Bắc Mỹ (NBA) được thành lập, và đến năm 1950, giải Vô địch bóng rổ Thế giới lần đầu tiên đã được tổ chức tại Argentina. Ngày nay, bóng rổ là môn thể thao có sự góp mặt của hơn 250 triệu vận động viên được đăng ký trên toàn thế giới, và là một gia đình đông nhất với 213 thành viên của Liên đoàn bóng rổ thế giới (FIBA). Còn những cống hiến của người khai sinh ra bộ môn thể thao hấp dẫn này - thầy giáo James Naismith - đã được ghi nhận với việc những giải thưởng thể thao quan trọng nhất về bộ môn bóng rổ của Bắc Mỹ đều mang tên ông.

Qua hơn một trăm năm phát triển, bộ môn bóng rổ giờ đây cũng đã có nhiều sự thay đổi khác biệt so với buổi sơ khai ban đầu, thế nhưng tên tuổi của người phát minh ra nó vẫn được những người hâm mộ nhớ đến.


Trung tâm Thông tin tư liệu/TTXVN