Nói đến Bản Đôn (Đắk Lắk) là người ta nghĩ đến voi. Voi đã làm nên “văn hóa voi” độc đáo, cũng như những huyền thoại kỳ thú về “Vua săn voi” Khun Ju Nốp, về những dũng sỹ săn voi (Gru)...

Huyền thoại “Vua săn voi’

Ở xã Krông Na, huyện Buôn Đôn (Đắk Lắk) hiện có một khu nghĩa địa nhỏ với những ngôi mộ được xây cất rất “hoành tráng”, nằm trong một khu rừng thưa, bên cạnh con đường mòn đã được lát xi măng. Hầu hết những ngôi mộ ở đây đều rất cũ, xây cất công phu theo nhiều phong cách kiến trúc khác nhau: Kiến trúc của người Ê Đê, M’nông... Điều đặc biệt nữa là không phải người nào trong vùng khi khuất núi cũng được an táng ở đây. Khu nghĩa địa này chỉ dành riêng cho những Gru (dũng sỹ săn voi) nổi tiếng của Bản Đôn.

Mộ của một Gru

Mộ của “Vua săn voi” – Khun Ju Nốp nằm ở vị trí trung tâm khu nghĩa địa cũng chứng tỏ được đẳng cấp của ông trong số những Gru nổi tiếng của Bản Đôn. Già Ama Kông nổi tiếng của Bản Đôn, là cháu ngoại của Khun Ju Nốp kể: “Vua săn voi” tên thật là Y Thu K’nul. Ông sinh năm 1828, mất năm 1938, thọ 110 tuổi. Ông là một trong những người quan trọng nhất, đã khai phá và sáng lập ra Bản Đôn cùng nghề săn bắt, thuần dưỡng voi rừng và là vị tù trưởng nổi tiếng nhất của Bản Đôn (Bản Đôn là cách gọi của người Lào, còn người Ê Đê gọi là Buôn Đôn). Khi còn sống, ông là người có ảnh hưởng lớn, có tiếng nói quan trọng nhất trong cộng đồng các dân tộc Ê Đê, M’nông, J’rai... cùng chung sống ở vùng Bản Đôn, bên dòng Sêrêpốk huyền thoại.

Mộ của vua săn voi.

“Vua săn voi” đã săn bắt được hơn 400 con voi, trong đó có nhiều con voi đực một ngà. Đặc biệt, ông săn được con voi đực màu trắng. Theo luật tục, chỉ có các bậc vua chúa mới được sử dụng voi trắng, nên ông đem con voi này biếu cho vua nước Xiêm La và được ông vua này phong tặng danh hiệu Khun Ju Nốp – nghĩa là “Vua săn voi”. Từ đó, ông trở thành “Vua săn voi” của Bản Đôn. Cho đến nay, không một Gru nào ở Bản Đôn vượt qua ông về số lượng voi săn được và cả về số voi quý (voi trắng, voi một ngà…).

Mặc dù là “Vua săn voi”, lại thọ đến 110 tuổi, nhưng Khun Ju Nốp lại không có con trai nối dõi. Sau khi chết, ông được các cháu ngoại tổ chức xây ngôi mộ bề thế nằm ở trung tâm nghĩa địa của các Gru. Khác với những ngôi mộ bề thế của các Gru ở xung quanh, ngôi mộ của Khun Ju Nốp được xây rất lớn, nhưng lại không có các họa tiết rườm rà cùng các bức tượng chim công, ngà voi sặc sỡ. Ngôi mộ hình vuông lớn ấy được cho là pha trộn các phong cách kiến trúc của Lào, Campuchia và các dân tộc Ê Đê, M’nông.

Ngôi nhà cổ của Khun Ju Nốp

Sinh thời, Khun Ju Nốp sống trong ngôi nhà sàn lớn nhất vùng Bản Đôn, nằm ở buôn Trí A, xã Krông Na, huyện Buôn Đôn. Tuy nhiên, ít ai biết rằng ngôi nhà không phải do “Vua săn voi” tự xây dựng mà là do ông mua lại của một người trong dòng họ. Trước đó, người chủ cũ của ngôi nhà cũng mua lại của một nhà giàu có trong vùng. Vì vậy, trước khi “Vua săn voi’ trở thành chủ sở hữu của ngôi nhà thì không ai biết là nó được xây dựng từ năm nào. Theo người già trong vùng, chỉ tính mốc từ khi Khun Ju Nốp là chủ sở hữu cho đến nay, thì ngôi nhà đã có tuổi thọ khoảng 130 năm.

Ngôi nhà sàn hơn 100 năm tuổi của “Vua săn voi” Khun Ju Nốp.

Cũng theo già Ama Kông, ngôi nhà được Khun Ju Nốp mua với giá “bằng 12 con voi đực có cặp ngà lớn”. Sau khi làm chủ ngôi nhà, “Vua săn voi’ đã làm lễ cúng tốn hết 22 con trâu đực lớn, hàng chục con heo, hàng trăm ché rượu cần… Nguyên bản ngôi nhà gồm 3 gian, được làm hoàn toàn bằng gỗ quý. Khác với nhà dài truyền thống của người Ê Đê, M’nông trong vùng, ngôi nhà cổ này có tới 3 mái nhọn, mỗi gian có một mái riêng. Để lợp phần mái, người ta đã phải công phu đẽo hàng chục nghìn miếng gỗ cà chít (một loại gỗ tốt) để làm vật liệu lợp. Tính ra, chỉ riêng phần mái đã tiêu tốn khoảng 10 m3 gỗ cà chít.

Sau khi Khun Ju Nốp qua đời, do không có con trai nối dõi nên ngôi nhà được giao lại cho Ama Kông, cháu ngoại của “Vua săn voi”. Ama Kông cũng là một Gru nổi tiếng chỉ xếp sau Khun Ju Nốp. Ama Kông đã từng săn được 298 con voi và là người có số voi săn nhiều chỉ thua Khun Ju Nốp. Năm 1954, ngôi nhà bị cây me lớn bên hiên đổ xuống đè sập mất một gian và cho đến nay những người trong gia đình Ama Kông vẫn chưa có điều kiện tu sửa lại nên nó được giữ nguyên hiện trạng. Hiện ngôi nhà là một điểm du lịch thuộc Trung tâm Du lịch sinh thái văn hóa Bản Đôn.

Bài và ảnh: Việt Dũng