Đã gần hai năm kể từ khi chính phủ Cuba chính thức triển khai lộ trình cập nhật mô hình kinh tế nhằm đưa đất nước vượt qua thời kỳ khó khăn, hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế bền vững. Một loạt những quyết sách quan trọng đã từng bước được đưa vào thực hiện, tạo ra bầu không khí hứng khởi trong xã hội. Có những chính sách mang tính đột phá và cũng có những quyết định khiến dư luận e dè nhưng tựu trung, tất cả những sách lược đó đã và đang thay đổi bộ mặt của xã hội, từng bước nâng cao đời sống của người dân Cuba…

Tác động tích cực

Nói tới tiến trình cập nhật mô hình kinh tế tại Cuba, có lẽ nhiều người đều biết tới biện pháp mở rộng mô hình kinh tế tự doanh, cho phép người dân được kinh doanh tự do ở nhiều ngành nghề khác nhau. Chính sách này đã tạo được một số lượng việc làm mới đáng kể, bù đắp vào chương trình cắt giảm biên chế dôi dư trong các cơ quan, xí nghiệp nhà nước.

Đến nay số người tham gia thành phần kinh tế tự doanh tại Cuba đã đạt gần 400.000 người, trong đó tập trung chủ yếu trong các lĩnh vực dịch vụ ăn uống, vận chuyển hàng hóa và hành khách, cho thuê nhà và bán hàng rong. Theo thống kê chính thức, 68% trong số những đối tượng được cấp phép kinh doanh cá thể trước đây không có việc làm, trong khi khoảng 15% là những người về hưu hoặc trong diện giảm biên chế.

Chính phủ Cuba hy vọng từ nay đến cuối năm, số người được cấp phép kinh doanh sẽ đạt khoảng 600.000 người. Việc khuyến khích mở rộng thành phần kinh tế tự doanh được hy vọng sẽ đóng góp khoảng 40% - 45% vào tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của quốc đảo này trong tương lai.

Cánh đồng đậu tương thuộc dự án hợp tác Việt Nam-Cuba ở huyện Nueva Paz, tỉnh Mayabeque.

Phần lớn những người buôn bán tự do mà chúng tôi tiếp xúc đều cho rằng những biện pháp kinh tế của chính phủ dường như đã cởi mở hơn, tạo điều kiện cho họ có nguồn thu nhập ổn định cho dù chưa thực sự cao. Một số người tỏ ra e ngại về chính sách thuế mà họ phải đóng góp đang ở mức khá cao khiến cho công việc kinh doanh đôi lúc vẫn còn gặp khó khăn. Tuy nhiên, mọi người đều hy vọng rằng chính phủ sẽ từng bước đưa ra những biện pháp điều chỉnh cho phù hợp với thực tế một khi nền kinh tế chung của đất nước thực sự đi vào phát triển ổn định.

Một trong những chính sách xã hội khác được dư luận Cuba hết sức đồng tình là việc chính phủ cho phép người dân được vay tín dụng ở các ngân hàng để phát triển kinh doanh, cũng như sửa chữa và xây mới nhà ở. Đến nay đã có hơn 50.000 khoản tín dụng trị giá lên tới gần 400 triệu pêxô (tương đương với 15 triệu USD) đã đến tay người dân. Việc chính phủ thông qua chính sách vay tín dụng mới đã tạo ra những chuyển biến tích cực trong xã hội, giúp người dân, đặc biệt là những người tham gia kinh tế tự doanh, có được nguồn tài chính hỗ trợ, đồng thời mở ra một phương thức thanh toán mới cho những người làm tư nhân, cũng như hoàn thiện công tác ngân hàng và nâng cao yêu cầu thực hiện qui định bảo đảm các khoản vay ngân hàng cho nhiều đối tượng khác nhau.

Trong khi đó, chính sách phát triển nông nghiệp vẫn tiếp tục được thúc đẩy một cách mạnh mẽ trong bối cảnh Cuba quyết tâm từng bước phát huy sản xuất trong nước để thay thế nguồn lương thực nhập khẩu đang tiêu tốn gần 2 tỷ USD hàng năm. Diện tích đất hoang hóa chuyển giao cho nông dân canh tác đã đạt gần 2 triệu ha, trong đó phần lớn đã được khai thác.

Chính phủ Cuba cũng từng bước phát triển các dự án nghiên cứu, đầu tư để bảo đảm thực hiện thành công các chương trình sản xuất nông nghiệp, trong đó canh tác lúa, đậu tương và ngô, các loại lương thực không thể thiếu trong khẩu phần của mỗi gia đình Cuba, với sự tham gia của các chuyên gia Việt Nam tiếp tục được ưu tiên triển khai.

Theo kế hoạch, Cuba sẽ đầu tư khoảng 450 triệu USD từ nay cho đến năm 2016 để thúc đẩy sản xuất lúa gạo với hy vọng sẽ tự cung cấp được khoảng 80% nhu cầu tiêu thụ nhằm bảo đảm an ninh lương thực. Trao đổi với một số nông dân tham gia dự án trồng ngô-đậu tương theo kỹ thuật của Việt Nam ở huyện Nueva Paz thuộc tỉnh Mayabeque, chúng tôi được biết năng suất đã tăng mạnh từ 2 đến 2,5 tấn/ha trước đây lên 3 đến 4 tấn/ha khi thực hiện đúng qui trình kỹ thuật từ khâu làm đất, chuẩn bị giống cho tới chăm bón và thu hoạch. Tuy nhiên, khó khăn nhất hiện nay đối với nông dân là khâu tổ chức thu mua và tiêu thụ sản phẩm. Những người tham gia sản xuất nông nghiệp đều mong rằng nhà nước sẽ tiếp tục có những điều chỉnh mang tính thực tiễn hơn để họ có thể khai thác tối đa những diện tích đất được giao.

Một điểm đáng chú ý khác trong lộ trình cập nhật mô hình kinh tế xã hội của Cuba là việc tái tổ chức, sắp xếp lại bộ máy hoạt động của một loạt cơ quan, bộ ngành nhà nước nhằm giảm thiểu những chi phí không cần thiết. Mới đây nhất, khi Văn phòng Thống kê và thông tin quốc gia Cuba (ONEI) thông báo từ năm 2010 chính phủ đã cho đóng cửa 54 bệnh viện trên cả nước, dư luận đã đặt câu hỏi liệu quyết định này có khiến cho lĩnh vực y tế, một trong những niềm tự hào của cách mạng Cuba, đi xuống hay không. Nếu chỉ xét từ bề ngoài thì sự hoài nghi này dường như có lý, nhưng trên thực tế đó là những quyết sách đúng đắn để vừa giảm được sự cồng kềnh của bộ máy và chi phí ngân sách, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ của toàn bộ hệ thống y tế. Hiện nay các trung tâm y tế trên cả nước Cuba, bao gồm bệnh viện, trạm xá, phòng khám gia đình, phòng khám nha khoa…đã được sáp nhập và sắp xếp lại theo vùng một cách hợp lý hơn. Mọi người dân vẫn được hưởng dịch vụ y tế miễn phí với chất lượng chăm sóc sức khỏe ở mức cao nhất.

Tiếp tục triển khai những chính sách mới

Trên cơ sở những thành công trong quá trình triển khai lộ trình cập nhật mô hình kinh tế, trong thời gian qua chính phủ Cuba tiếp tục đưa vào áp dụng những chính sách mới theo tinh thần Nghị quyết mà Đại hội 6 của Đảng Cộng sản Cuba đã thông qua hồi đầu năm 2011. Quốc hội Cuba trong kỳ họp mới đây đã thông qua Luật thuế mới, trong đó trọng tâm là việc tái phân chia thu nhập của các lĩnh vực có tiềm năng kinh tế, cũng như bảo vệ những thành phần còn gặp khó khăn.

Điểm đáng chú ý nhất trong luật trên là việc những người tham gia thành phần kinh tế tự doanh sẽ được giảm từ 3 đến 7% mức thuế tùy vào mức độ doanh thu. Đối với những người sản xuất nông nghiệp, thuế lợi tức sẽ được giảm 50% so với các ngành khác của nền kinh tế. Đây được đánh giá là một cách vận dụng linh hoạt bộ luật mới cho phù hợp với nhu cầu khuyến khích sản xuất lương thực và các sản phẩm nông nghiệp khác.

Về quĩ đất hoang được giao cho nông dân canh tác, những người sở hữu sẽ không phải nộp lệ phí về quyền sở hữu đất, thuế thu nhập cá nhân nhưng sẽ phải trả phí nếu để đất nông nghiệp và đất rừng sở hữu bị hoang hóa. Ngoài ra, các cá nhân thuê người lao động để canh tác sẽ không phải đóng thuế sử dụng sức lao động trong vòng 2 năm kể từ khi được giao đất. Tuy nhiên, chính phủ sẽ chưa áp thuế đối với nhà ở và thu nhập từ lương cho tới khi nào hội tụ đầy đủ điều kiện về kinh tế và quản lý.

Ngoài ra, quốc hội Cuba cũng thông qua việc mở rộng mô hình hợp tác xã ngoài quốc doanh ra 222 hoạt động kinh tế khác nhau, trong đó có các chợ nông nghiệp, dịch vụ kỹ thuật và nhân sự, nuôi tôm, câu cá thể thao, dịch vụ ăn uống và điểu học… Từ trước đến nay Cuba mới chỉ áp dụng mô hình hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp.

Lĩnh vực di trú được người dân Cuba được chờ đợi nhiều nhất cũng đã có những điều chỉnh theo hướng cởi mở hơn. Kể từ ngày 14/1/2013 khi chính sách di trú mới này chính thức có hiệu lực, mọi công dân Cuba chỉ cần có hộ chiếu đã được cập nhật và thị thực nhập cảnh đối với những nước yêu cầu là có thể ra nước ngoài mà không cần phải xin giấy phép xuất cảnh cũng như trình thư mời từ người thân hoặc tổ chức ở nước ngoài như trước đây.

Thời hạn các công dân Cuba được phép ở nước ngoài vì lý do cá nhân, gia đình cũng sẽ được nới rộng lên 24 tháng kể từ ngày xuất cảnh so với 12 tháng được áp dụng trước đây. Chính phủ Cuba khẳng định sẽ tiếp tục đánh giá và đưa vào áp dụng những điều chỉnh mới trong vấn đề di trú với mục tiêu từng bước bình thường hóa một cách hoàn toàn mối quan hệ giữa Nhà nước và cộng đồng người Cuba sinh sống ở nước ngoài.

Nói tóm lại, những giải pháp mà chính phủ Cuba đưa ra đã mang tính đột phá, quyết liệt và đồng bộ hơn nhưng vẫn cần phải có thêm thời gian để đem lại hiệu quả thực sự. Điều quan trọng là những chính sách đó thực sự đã đi vào cuộc sống của nhân dân và được đại bộ phận dân chúng ủng hộ.

Bài và ảnh: Hoài Nam (P/v TTXVN tại Cuba)