Trong nhiều thập kỷ, các lực lượng quân đội nước ngoài nhận viện trợ từ Mỹ luôn ý thức được rằng việc lật đổ các nhà lãnh đạo được bầu hợp hiến có thể kéo theo hậu quả là gói viện trợ đột ngột bị đình chỉ. Mặc dù luật pháp Mỹ hiện hành quy định viện trợ chỉ bị đình chỉ khi Washington quyết định sự kiện liên quan là một cuộc đảo chính, song sau những gì vừa diễn ra tại Ai Cập, mọi chuyện có vẻ đã khác.

Chính quyền của Tổng thống Mỹ Barack Obama đã "lách luật" khi quyết định không xác định xem việc quân đội phế truất vị tổng thống đầu tiên được bầu một cách dân chủ tại Ai Cập ngày 3/7 có phải là một cuộc "đảo chính" hay không. Điều này đã tạo ra một lỗ hổng lớn trong việc củng cố các nguyên tắc cai trị, điều hành và các tuyên bố về quyền con người trên khắp thế giới - những nguyên tắc vốn từ lâu đại diện cho các giá trị không thể xâm phạm của Mỹ. Các chính quyền Mỹ trước đây từng hứng chịu nhiều chỉ trích về việc chỉ nói suông. Tuy nhiên, diễn biến mới và chưa từng có tiền lệ kể trên đã đem đến một thông điệp gây lúng túng - nhiều khả năng sẽ khiến nền dân chủ tại Ai Cập càng trở nên mong manh hơn khi quân đội không hài lòng với kết quả của các cuộc bầu cử hoặc các chính sách của những nhà lãnh đạo được dân bầu.


Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ - nước công khai ủng hộ ông Morsi - đã chỉ trích phương Tây cố tình "nhắm mắt làm ngơ" trước các diễn biến tại Ai Cập. Thủ tướng Tayyip Erdogan phát biểu trên truyền hình: "Những người giữ im lặng khi lợi ích dân tộc của Ai Cập bị thủ tiêu cũng sẽ tiếp tục cư xử như vậy khi chính người dân thường vô tội tại Ai Cập trở thành các nạn nhân. Điều gì đã xảy ra với những thứ gọi là giá trị của Liên minh châu Âu và người châu Âu, những người vẫn đi khắp thế giới để rao giảng về dân chủ giờ đang ở đâu?".

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Jen Psaki phát biểu hôm 26/7: "Luật pháp không yêu cầu chúng ta phải đưa ra một đánh giá mang tính chính thức rằng liệu có phải một cuộc đảo chính đã diễn ra tại Ai Cập hay không. Lợi ích quốc gia của Mỹ không liên quan tới việc đưa ra các đánh giá kiểu này". 

Cách Mỹ lý giải Luật Viện trợ Nước ngoài, có hiệu lực năm 1961, có thể khiến giới quân đội và tướng lĩnh tại Mali, Madagascar, Honduras và Pakistan ngạc nhiên. Bởi họ, cùng nhiều lực lượng quân đội khác, đã phải đối mặt với việc viện trợ quân sự của Mỹ bị đình chỉ trong suốt một thập kỷ qua hoặc lâu hơn nữa do để xảy ra các vụ đảo chính. Trong mỗi trường hợp này, đúng như suy đoán của nhiều người, Mỹ đều có đánh giá và quyết định cụ thể. Luật pháp Mỹ cũng quy định viện trợ chỉ khôi phục khi một chính phủ được bầu một cách dân chủ quay trở lại nắm quyền điều hành đất nước.

Bà Psaki có thể sẽ không lý giải vì sao chính quyền lại quyết định không đưa ra phán quyết liên quan đến Ai Cập, một đồng minh then chốt của Mỹ tại khu vực Trung Đông. Tuy nhiên, tình thế khó khăn như hiện nay có thể buộc Mỹ phải đi tới quyết định rằng quân đội Ai Cập thực sự đã tiến hành một vụ đảo chính và lật đổ Tổng thống Mohamed Morsi - quyết định sẽ dẫn tới việc đình chỉ gói hỗ trợ hàng năm trị giá 1,5 tỷ USD của Mỹ dành cho Cairo, mà 1,3 tỷ USD trong số đó là dành cho quân đội. Ngược lại, nếu Mỹ quyết định rằng diễn biến vừa qua không phải đảo chính thì điều này sẽ đi ngược lại thực tế đang diễn ra là quân đội đã phế truất ông Morsi và hiện đang giam giữ nhân vật này tại một nơi bí mật trong nhiều tuần lễ.

Các tuyên bố chính thức của Nhà Trắng, Bộ Ngoại giao và Lầu Năm Góc hầu như đều thừa nhận rằng tình hình hiện nay tại Ai Cập đang rất phức tạp và đầy rẫy thách thức. Mỹ đã phải lên tiếng kêu gọi nước đồng minh Arập nỗ lực "tránh chìm vào cuộc nội chiến" sau khi lực lượng an ninh giết chết hàng chục người ủng hộ cựu Tổng thống Hồi giáo Mohamed Morsi và đẩy mạnh hơn chiến dịch tấn công tổ chức Anh em Hồi giáo.

Bộ Y tế Ai Cập cho biết có 65 người đã thiệt mạng trong vụ tấn công ngày 27/7. Tổ chức Anh em Hồi giáo nói rằng có khoảng 61 người khác hiện đang trong tình trạng nguy kịch sau diễn biến mà họ gọi là vụ tấn công đầy bạo lực của các lực lượng có vũ trang trong trang phục của cảnh sát. Trong khi đó, theo thông tin từ ông Mohamed Sultanm, người phụ trách công tác cứu hộ, con số thiệt mạng lên tới 72 người.
Ngoại trưởng Mỹ John Kerry đã có cuộc thảo luận với hai thành viên trong nội các lâm thời Ai Cập và bày tỏ "quan ngại sâu sắc".

Ông nói: "Đây là một giai đoạn quan trọng mang tính bước ngoặt đối với Ai Cập. Mỹ kêu gọi tất cả các nhà lãnh đạo tại Ai Cập thực hiện các biện pháp hợp lý và cần thiết ngay lập tức để giúp đất nước tránh khỏi một cuộc khủng hoảng toàn diện". Ngoại trưởng Kerry nhấn mạnh yêu cầu của Mỹ đối với chính quyền Ai Cập là tôn trọng quyền biểu tình hòa bình và tự do ngôn luận, cho rằng lực lượng này cần đóng vai trò là "các nhân tố quan trọng trong tiến trình dân chủ toàn diện mà họ từng công khai theo đuổi".

Những người đứng đầu Anh em Hồi giáo, một phong trào có tổ chức chặt chẽ nhận được sự ủng hộ lớn từ phía tầng lớp dân thường tại Ai Cập, ngày 28/7 đã kêu gọi những người ủng hộ kiềm chế. Tuy nhiên, đám đông tập trung tại nhà thời Hồi giáo tại thủ đô Cairo vẫn tỏ ra hết sức phẫn nộ. Một giáo sỹ phát biểu: "Mọi người muốn nghe lời xin lỗi từ ông Sisi, lời xin lỗi của một kẻ "đồ tể".

Giới phân tích cho rằng quyết định của chính quyền Mỹ trong việc thực hiện một cách có chủ đích và lựa chọn những gì từng được coi là tiêu biểu cho sự ủng hộ dân chủ có thể sẽ làm dấy lên nhiều câu hỏi về các cam kết mà họ đã công khai khẳng định đối với lý tưởng này trên khắp thế giới.

TTXVN/Tin tức