Mùa xuân tới thăm đất Lưu Gia

Mùa xuân tới mời bạn đến thăm đất Lưu Gia – Hải Ấp xưa, để tưởng nhớ những công lao to lớn của các bậc tiền nhân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.

Nằm bên bờ sông Luộc, làng Lưu Xá xưa thuộc Hải Ấp nay là xã Canh Tân huyện Hưng Hà tỉnh Thái Bình.

Lưu Xá xưa là đất phong của Lưu Ngữ, một đại thần của Lê Đại Hành. Bất bình với bạo chúa Lê Ngọa Triều, ông đã cùng liên kết với Sư Vạn Hạnh và Đào Cao Mộc thay đổi Vương triều. Lưu Ngữ có hai con trai là Lưu Khánh Đàm và Lưu Điều, hai con nuôi là Nguyễn Huy và Nguyễn Kỳ. Vì tuổi già, ông gửi các con cho Lý Công Uẩn dạy bảo.

Lưu Khánh Đàm và Lưu Điều cùng Vạn Hạnh, Đào Can Mộc phò Lý Công Uẩn lên ngôi, Lưu Khánh Đàm dâng chiếu dời đô từ Hoa Lư lên Thăng Long, dựng lên cơ nghiệp nhà Lý huy hoàng.Với nhiều công lao to lớn, Lưu Khánh Đàm được phong làm Thái Úy, Lưu Điều làm Thái Phó.

Cuối đời Lưu Khánh Đàm về ở Lưu Xá sửa chùa làng và tu ở đó. Ngày ông mất vua Lý Thánh Tông về dự lễ an táng và ban tên chùa nơi ông tu hành là Báo quốc tự, ban cho ông tước Vương và ban Mỹ tự là Chính trực chiêu cảm, lại cho xây tháp cao chín trượng, chín tầng.

Lưu Khánh Đàm được phong Thái úy phục vụ ba triều vua Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông và Lý Thánh Tông. Cuối đời ông về trí sĩ ở Lưu Xá.

Với công lao to lớn của các ông, các Triều đại phong kiến Việt Nam đã có 14 sắc phong nay còn được lưu giữ tại đền. Các sắc phong đều ghi rõ các ông là Khai quốc công thần. Thành phố Hà Nội đã đặt tên đường phố Lưu Khánh Đàm tại quận Long Biên.

Cuối triều Lý, Lưu Xá – Hải Ấp ấy lại được Trần Lý – thủy tổ của họ Trần chọn làm thái ấp để rồi từ đấy mối nhân duyên giữa Trần Thị Dung và Hoàng tử Sảm đã đưa nhà Trần vào Thăng Long thay Vương triều Lý.

Lưu Xá cũng là mảnh đất đã bao lần được chọn làm căn cứ chống giặc ngoại xâm.

Lưu Xá xưa chắc đã có những công trình nguy nga, tráng lệ, những lăng tẩm linh thiêng, hoành tráng. Trải qua những thăng trầm của lịch sử, tàn phá của thiên nhiên và thời gian, ngày nay những công trình đó không còn nữa. Bài thơ nổi tiếng: Chương Dương độ của Thượng tướng Thái sư Trần Quang Khải đã phần nào nói lên điều này:

“Lưu gia xanh ngắt một trời mây

Thuyền ngự xuôi dòng trước ghé đây

Tháp cổ đình xưa làn nước chiếu

Đền hoang mộ cũ dãy lân bày

Thái bình nghìn dặm cơ đồ rộng

Lý đại hai trăm vận mệnh dài

Trở lại khách thơ đầu đã bạc

Trời thanh nước gợn ánh hoa mai”.

Vào năm Tự Đức 22 (1866) sông Luộc chuyển dòng đã cuốn đi làng xóm và những “tháp cổ, đình xưa”. Nhân dân Lưu Xá đã rời lăng mộ của Lưu Khánh Đàm, Lưu Điều vào trong vùng bãi. Chùa Báo Quốc, Đình Lưu Xá và đền thờ Tứ vị Đại Vương (Lưu Khánh Đàm, Lưu Điều, Nguyễn Huy, Nguyễn Kỳ) cùng với xóm làng vào trong đê.

Ngày nay, đền Lưu Xá vẫn giữ được nguyên dáng vẻ cổ kính xưa. Đền và Chùa được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia. Trước cửa đền có cây sanh cổ thụ tán che rợp sân đình. Cây sanh đã được cấp bằng công nhận cây Di sản của Việt Nam.

Xung quanh Đền còn đơn sơ không đáp ứng được yêu cầu tổ chức các hoạt động phục vụ lễ hội và tín ngưỡng của nhân dân. Nhà dân xây dựng cao tầng gần đền làm mất đi vẻ đẹp vốn có.

Đình chỉ còn lại hậu cung.

Chùa có mái bị dột nát, tường xuất hiện nhiều vết nứt.

Đình và Chùa chung một khuôn viên nhưng xung quanh Đình, Chùa các công trình phụ trợ xây dựng lộn xộn.

Khu lăng mộ Lưu Khánh Đàm và Lưu Điều xây dựng đơn sơ trơ trọi giữa bãi ngoài đê sông Luộc.

Hàng năm nhân dân Lưu Xá vẫn mở hội vào ngày 9 tháng 2 đến ngày 15 tháng 2 âm lịch để tưởng nhớ công lao các danh nhân họ Lưu và các húy nhật ngày mồng 10 tháng 3 và ngày 15 tháng 10 âm lịch. Lễ hội để nhân dân địa phương và du khách tới lễ bái tưởng niệm. Không những vậy, Đền, Chùa còn được nhân dân và chính quyền địa phương chăm sóc, hương khói quanh năm.

Để vinh danh và tưởng nhớ công đức các danh nhân họ Lưu, họ Trần với đất nước góp phần giáo dục truyền thống uống nước nhớ nguồn, Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Bình đã giao cho Ủy ban nhân dân huyện Hưng Hà làm Chủ đầu tư, Công ty cổ phần quy hoạch và kiến trúc Việt Nam lập quy hoạch chi tiết xây dựng cụm di tích lịch sử các Danh nhân họ Lưu tại xã Canh Tân.

Trải qua gần hai năm đo đạc, thu thập tài liệu tại địa phương và nhiều lần trình bày xin ý kiến nhân dân địa phương và các cấp chính quyền, đồ án Quy hoạch chi tiết Khu Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật Đền Lưu Xá chùa Báo Quốc và các di tích danh nhân họ Lưu tại xã Canh Tân huyện Hưng Hà đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Bình phê duyệt bằng quyết định số 2785/QĐ-UBND ngày 13/12/2013.

Theo đồ án được duyệt thì trong tương lai Khu di tích sẽ được nằm trong hệ thống du lịch của huyện Hưng Hà, của tỉnh Thái Bình, của Đồng bằng sông Hồng:

Về đường thủy, tuyến du lịch trên sông Hồng và sông Luộc có ảnh hưởng trực tiếp tới Khu di tích. Du khách từ Hà Nội có thể theo sông Hồng tới thăm làng cổ, gốm sứ Bát Tràng (Hà Nội). Khu di tích lịch sử Tiên Dung, Chử Đồng Tử, Chiến thắng Hàm Tử, Tây Kết, Mạn Trù, Bãi Sậy, Phố Hiến (Hưng Yên), Đền Lảnh Giang, Trần Thương, Bà Vũ và di tích Nam Cao (Hà Nam), Khu Đền Trần (Nam Định), Khu bến đò Lưu gia Lăng mộ Lưu Khánh Đàm, Lưu Điều, Đền thờ Lưu Ngữ và chùa Báo Quốc, Khu di tích nhà Trần, Kỳ đồng Nguyễn Văn Cẩm. Khu di tích Lê Quý Đôn, đền Tiên La thờ Đông Nhung Đại tướng quân ở Đoan Hùng (Hưng Hà – Thái Bình).

Về đường bộ, Khu di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật đền Lưu Xá, chùa Báo Quốc và các di tích danh nhân họ Lưu sẽ trở thành điểm du lịch quan trọng trong hệ thống các di tích danh lam thắng cảnh trong tỉnh Thái Bình và trong vùng như Khu di tích nhà Trần, Đền thờ Đông Nhung đại tướng quân Vũ Thị Thục, khu di tích Lưu Xá, đền thờ Trần Thủ Độ, đền thờ Linh Từ Quốc Mẫu Trần Thị Dung, Kỳ đồng Nguyễn Văn Cẩm, khu lưu niệm nhà bác học Lê Quý Đôn... (Thái Bình), đền Lảnh Giang, chùa Long Đọi Sơn (Hà Nam) và Khu Đền Trần, chùa Tháp, Bảo Lộc (Nam Định), Phố Hiến (Hưng Yên).

Chùa Báo Quốc, Đền Lưu Xá sẽ được bảo tồn tôn tạo. Đình Lưu Xá được xây dựng lại. Các công trình xây dựng lộn xộn xung quanh chùa, đình được phá bỏ để xây dựng những công trình phụ trợ phục vụ cho nhân dân tới thăm viếng lễ bái. Các nhà dân sau chùa được di rời ra khu tái định cư của xã. Khuôn viên Đình, Chùa và Đền được mở rộng đảm bảo cảnh quan yên tĩnh cho chốn linh thiêng. Tạo tuyến đường liên thôn nối kết hai di tích đồng thời xây dựng Sân lễ hội ở vị trí giữa Đền và Chùa. Sân lễ hội được sử dụng làm nơi tổ chức khai mạc lễ hội hàng năm, tổ chức các trò chơi dân gian, biểu diễn văn nghệ đồng thời cũng là nơi vui chơi giải trí, tập thể dục thể thao và hàng ngày của nhân dân địa phương.

Bên cạnh đó là bãi đỗ xe và khu dịch vụ ăn uống giải khát bán hàng lưu niệm, đồ lễ phục vụ du khách.

Lăng mộ Thái úy Lưu Khánh Đàm và Thái phó Lưu Điều sẽ được tôn tạo. Lăng sẽ được xây chín tầng với các họa tiết hoa văn hình hoa Mẫu đơn. Phía trước là sân rộng, hai bên là hai nhà soạn lễ và tiếp đón khách. Phía trước khu mộ Thái úy Lưu Khánh Đàm tạo hồ nước nhỏ, phía sau đắp đồi nhỏ.

Khu mộ Thái phó Lưu Điều cũng được tôn tạo. Hai giếng mắt rồng được bảo tồn. Khuôn viên hai lăng mộ được mở rộng trồng nhiều cây bóng mát và hoa mẫu đơn. Những vườn hoa mẫu đơn nhiều màu sắc sẽ là bức tranh độc đáo để phục vụ du khách có hoa vào thắp hương các bậc tiền nhân, vừa để mọi người tưởng nhớ tới truyền thuyết giấc mơ cụ Lưu Ngữ gặp tiên Mẫu Đơn để rồi trong một ngày hai bà vợ của Người cùng sinh ra Lưu Khánh Đàm và Lưu Điều.

Bến Lưu gia xưa được tái tạo lại trên bờ sông Luộc sẽ đón du khách đi bằng đường thủy tới thăm di tích. Trên bến xây dựng hai đền thờ: Đền thờ dòng họ Lưu để tưởng nhớ các danh nhân họ Lưu có công với đất nước như Lưu Cơ phò Đinh Bộ Lĩnh, Lưu Ngữ phò Lê Đại Hành, Lưu Khánh Đàm, Lưu Điều và biết bao các danh sĩ họ Lưu khác.  Đền thờ họ Trần để tưởng nhớ thủy tổ Trần Lý và các danh nhân khác có công với đất nước như Trần Tự Khánh, Trần Thừa, Trần Thủ Độ, Trần Thị Dung, Trần Quang Khải, Trần Bình Trọng, Trần Quốc Toàn…

Một con đường rộng với hai hàng cây râm mát được mở từ khu Đền, Chùa qua hai lăng mộ ra bến Lưu gia tạo thành tuyến du lịch hấp dẫn.

Chính quyền và nhân dân Lưu Xá, Canh Tân cùng các con cháu họ Lưu khắp miền đất nước đang góp công góp của vào việc tu bổ, tôn tạo Di tích danh thắng theo quy hoạch được duyệt. Chỉ riêng dòng họ Lưu ở Phú đô, Mễ trì, Từ liêm, Hà Nội (anh em ông Lưu Thành) đã cúng tiến số tiền tới trên 500 triệu đồng. Nhân dân Lưu Xá, Canh Tân đã hưởng ứng, đề xuất chủ tịch xã Nguyễn Tiến Thuật xã hội hóa trong việc bảo tồn tôn tạo di tích kết hợp xây dựng nông thôn mới. Mọi người vui vẻ hiến đất, di rời, tạo mặt bằng xây dựng và đóng góp hoa mẫu đơn trồng vào khu di tích và hai lăng mộ.

Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Bình đã cấp 2600 tấn xi măng cho xã làm đường xây dựng nông thôn mới bên Khu di tích.

Được chính quyền các cấp quan tâm hỗ trợ, sự nỗ lực của nhân dân địa phương và tấm lòng với tổ tiên của dòng họ Lưu ở khắp mọi miền tổ quốc, hy vọng rằng khu di tích sẽ sớm trở thành điểm đến của Du lịch Hưng Hà, Thái Bình và Việt Nam.

Du khách tới đây sẽ được thấy một miền quê trù phú thấy lại phần nào hình ảnh của Lưu gia, Hải ấp lẫy lừng thuở xưa của các bậc tiền nhân. Được thắp hương tưởng nhớ các danh nhân. Khi ra về lại được mang theo lộc thánh là bánh dầy, chè kho và những món quà truyền thống như tượng nhỏ các danh nhân, các phù điêu trạm khắc gỗ tinh xảo của đất Hưng Hà, chiếu Hới của quê hương Nguyễn Thị Lộ và những bó hoa mẫu đơn tươi thắm.

KTS Nguyễn Thế Khải