Hòa Bình là cái nôi của nền văn hóa dân tộc Mường. Để tìm gặp người nắm giữ cổ vật về đồng bào Mường xưa ở Hòa Bình thì không hiếm, nhưng để tìm được người nghiên cứu cổ vật về quan lang xứ Mường thì chỉ có riêng mình ông - cử nhân văn hóa Bùi Thanh Bình (ảnh), với bộ sưu tập đồ sộ, độc nhất vô nhị về quan lang xứ Mường xa xưa.
Vượt con dốc lớn phía sau chợ Chăm lên lưng quả đồi, chúng tôi tìm đến nhà riêng của ông Bùi Thanh Bình, ở tổ 6, phường Thái Bình, thành phố Hòa Bình. Trong khuôn viên trên 4.000 m2, ông Bình đang xây dựng 4 ngôi nhà sàn lớn để trưng bày gần 4.000 cổ vật mà ông đã cất công tìm kiếm, lưu giữ được trong hơn 30 năm qua. Tham quan khu trưng bày cổ vật của ông Bình, từ những ông mo, bà mế cho đến những người am hiểu về cổ vật vùng Mường, đều không khỏi ngỡ ngàng thán phục trước một bảo tàng văn hóa Mường sống động. Tất cả những vật dụng dù là nhỏ nhất như cái giỏ đựng cau trầu, cái nơm úp cá… cho đến những vật dụng sang trọng, độc đáo của quan lang người Mường đều được ông Bình nâng niu, quý trọng. Thông qua những hiện vật trưng bày, người xem như được lạc vào thế giới Mường xưa…
Trò chuyện với chúng tôi, ông Bình cho biết: Ông sinh ra ở vùng đất cổ Mường Động (Kim Bôi), một trong bốn vùng Mường lớn: Bi - Vang - Thàng - Động của tỉnh Hòa Bình. Với ông, tất cả những vật dụng dù nhỏ nhất cho đến những đồ vật gia bảo của dòng họ Mường đều là máu thịt mà ông tự thấy mình phải có trách nhiệm giữ gìn. Chính vì thế, ông đã dành nhiều thời gian mày mò nghiên cứu, sưu tầm các vật dụng của bà con dân tộc, của các tầng lớp quan lang Mường xưa. Cũng do đặc thù về công việc: Ông Bình từng là cán bộ hướng dẫn khách tham quan lên các bản làng của đồng bào dân tộc của Công ty du lịch Hà Sơn Bình (nay là Công ty cổ phần du lịch Hòa Bình).
Đưa khách đi nhiều nơi, đến các vùng sâu, vùng xa, ông có cơ hội tiếp tục công việc sưu tầm thêm nhiều hiện vật cổ phong phú. Với suy nghĩ rằng: Nếu mình không lưu giữ, thì con cháu mai sau sẽ không biết được những giá trị văn hóa của dân tộc mình. Nhiều vật dụng bà con bỏ đi vì đã cũ, rồi những chiếc cồng chiêng cổ bà con muốn bán, ông đều tìm cách mua về. Cứ thế, tất cả tiền bạc làm ra, sức khỏe sẵn có, ông đều dành cho những cuộc băng rừng, vượt núi, cóp nhặt tinh hoa văn hóa dân tộc Mường. Cho đến nay ông đã có gần 4.000 hiện vật trưng bày. Theo ông, đáng chú ý nhất vẫn là bộ cồng chiêng cổ cùng nhiều vật dụng của quan lang người Mường. Trong bộ cồng chiêng mà ông nắm giữ có đủ các loại kích cỡ với những dòng chiêng khác nhau. Đặc biệt hơn cả là ông không chỉ sưu tầm chiêng, mà còn hiểu âm nhạc cồng chiêng và trình diễn được những bài chiêng cổ xưa mà cha ông truyền lại.
Nắm giữ kho tàng hiện vật phong phú, cùng với đam mê, tâm huyết của mình với văn hóa Mường, ông Bùi Thanh Bình đang hoàn tất các thủ tục trình Ủy ban nhân dân tỉnh cho phép thành lập Trung tâm bảo tồn phát huy di sản văn hóa Mường.
Ông Lê Quốc Khánh, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Hòa Bình cho biết: “Chúng tôi rất ủng hộ ý tưởng thành lập Trung tâm bảo tồn, phát huy di sản văn hóa Mường của ông Bình. Nếu thành công và sớm đi vào hoạt động thì đây thực sự sẽ là khu trưng bày những hiện vật hiếm có, đặc biệt là những cổ vật của tầng lớp quan lang Mường”.
Bài và ảnh: Nhan Sinh