Chàng nghệ nhân chân đất đam mê nhạc cụ Tây Nguyên

Rơ Châm Tih, người làng Jút, xã IaDêr, huyện Iagrai (Gia Lai), nhiều năm qua đã miệt mài với công việc bảo tồn, kế thừa và phát huy những giá trị tinh túy của nền văn hóa truyền thống trong đời sống cộng đồng dân tộc vùng Tây Nguyên.

Đam mê từ nhỏ

Người già ở làng Jút đều còn nhớ như in tuổi thơ của cậu bé Rơ Châm Tih (sinh năm 1973), bởi niềm đam mê với những thanh âm phát ra từ những ống tre, ống nứa vô tri. Gia đình Rơ Châm Tih vốn nghèo, trong nhà không có cồng, chiêng, cũng không có đàn T’rưng, đàn Goong hay Krong Put, cứ ở đâu có tiếng nhạc, tiếng cồng chiêng, tiếng đàn T'rưng vang lên là Tih tìm đến. Nhiều lúc anh còn quên ăn, quên ngủ để “chạy theo” những già làng làm nhạc cụ. "Hồi nhỏ, thấy các cụ già trong làng vót những ống tre, ống nứa làm đàn mình cũng vót theo, thấy họ thổi mình cũng thổi... Cái gì không hiểu thì lại hỏi. Dần dần, mình cũng làm được những loại nhạc cụ đơn giản khi mới 12 tuổi” - Rơ Châm Tih kể.

Nhưng khi Rơ Châm Tih biết làm nhạc cụ cũng là lúc các hoạt động văn nghệ của đồng bào trong làng không còn sôi nổi như trước. Rơ Châm Tih chỉ còn làm đàn Goong khi cây đàn của mình hoặc của người bạn nào đó trong làng Jút hay các làng bên hỏng. Tuy vậy, tài làm nhạc cụ và tài đánh đàn T'rưng, đánh cồng, chiêng của Rơ Châm Tih vẫn vang xa khắp núi rừng Tây Nguyên. Năm 1991, huyện Ia Grai tìm người cho hội diễn nhạc cụ dân tộc cấp tỉnh. Và cũng từ đó tên tuổi của Rơ Châm Tih được nhiều người biết đến gắn với các nhạc cụ dân tộc truyền thống.

Rơ Châm Tih - chàng nghệ nhân chân đất với trăn trở truyền nghề và giữ nghề.


Những năm qua, Tih đã không ngừng học tập, vừa kế thừa truyền thống văn hóa dân tộc vừa bảo tồn, vừa phát huy giá trị của nền văn hóa trong đời sống cộng đồng Tây Nguyên. Dần dần, nhiều người biết đến anh, lặn lội về làng Jút để mua các nhạc cụ mà anh làm. Anh còn rủ bạn bè, bà con trong làng đến học và cùng làm để kịp cho việc đặt hàng của khách.

Phát huy truyền thống văn hóa dân tộc

Năm 2000, Tih vào TP.HCM tham gia hội diễn “Gặp gỡ đất phương Nam”. Lần đó sau khi biểu diễn, có người hỏi mua lại Tih cây đàn T'rưng với giá 300.000 đồng, thế là máu “kinh doanh” trong người Tih hình thành. Về làng, Tih cùng bạn quyết định thành lập Hợp tác xã sản xuất hàng mỹ nghệ Tây Nguyên.

Lúc đầu, mỗi ngày xưởng của Tih chỉ làm được hơn 20 đàn T'rưng, giá loại nhỏ khoảng 25.000 đồng/chiếc, loại lớn từ 50.000 đồng đến 250.000 đồng/chiếc. Sản phẩm làm ra đến đâu tiêu thụ hết đến đó, giúp ổn định mức thu nhập bình quân của mỗi công nhân từ 1,5 triệu - 2 triệu đồng/tháng. Bà con trong làng ai cũng mừng vì từ ngày có HTX, đời sống của dân làng được nâng lên. Chị K’Pã H’mir cho biết: “Trước kia cuộc sống của gia đình phụ thuộc vào làm nương, làm rẫy, thu nhập bấp bênh. Từ khi hai vợ chồng vào làm tại HTX này, con cái có cái ăn, cái mặc hơn, cuộc sống của gia đình đổi thay ít nhiều”.

Tiếng lành đồn xa, đơn đặt hàng tới tấp, nhưng xưởng của Tih cũng chưa đáp ứng được, phần vì thiếu nguyên liệu, thiếu người làm và điều đặc biệt hơn là làm “các loại đàn được coi là “tiếng tơ đồng”, vật “tâm linh” của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, không thể làm nhanh, làm ẩu mà phải làm bằng chính sự rung động của bàn tay và tâm hồn người nghệ sĩ” - Tih cho biết.

Để làm được một cây đàn T'rưng không đơn giản, Rơ Châm Tih kể: "Ngày xưa, người già làm một cây đàn T'rưng phải tốn công và thời gian lắm. Tre được mang về phải ngâm dưới bùn ao đến 3 năm mới mang lên để làm đàn. Giờ việc làm đó đơn giản hơn. Tre chặt về phải phơi nắng 3 tháng, rồi đem luộc, sau đó lại đem sấy trên giàn bếp. Qua 3 công đoạn ấy, những đoạn tre thẳng nhất, già và vàng nhất mới được đem làm đàn. Một cây đàn T'rưng làm chỉ trong một ngày là xong, nhưng nguyên liệu để làm nó phải chuẩn bị trước hơn 4 tháng trời. Để làm được một cây đàn T'rưng ba giàn có giá bán 1,5 triệu đồng, riêng tiền làm vật liệu đã lên đến 500.000 - 600.000 đồng rồi, chưa kể tiền nhân công”.

Một điều khiến Rơ Châm Tih muốn khôi phục lại nghề làm nhạc cụ là vì trong ký ức của cậu bé Rơ Châm yêu âm nhạc thuở bé mỗi dịp lễ, Tết, làng Jút luôn vang lên tiếng cồng chiêng, tiếng đàn Goong, đàn Krông Put, T'rưng... Mỗi dịp lễ, Tết, trai làng này lại thể hiện tài làm nhạc cụ, đánh nhạc cụ với trai làng kia trước mặt các cô gái. Nhưng giờ đây, "người trẻ không còn cầm dao, không đan gùi, không biết làm nhạc cụ nữa. Mình muốn tụi trẻ con nhìn thấy mình làm, sẽ có nhiều đứa theo học, yêu mến nghề này và làm theo".

Trao đổi với chúng tôi về những dự định sắp tới, Tih nói như khoe: "Mình mới mở lớp “huấn luyện” cho 45 học sinh là người dân tộc thiểu số trên địa bàn. Các học sinh sẽ vừa học vừa làm, sau khi tốt nghiệp, một số sẽ ở lại cùng “thầy giáo” làm việc. Số còn lại về các làng, bản là những hạt nhân vừa truyền đạt vừa bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa của các loại đàn trong đời sống cộng đồng các dân tộc...”.

Trần Quang Thái

Chia sẻ:

doanh nghiệp - Sản phẩm - Dịch vụ Thông cáo báo chí Rao vặt

Các đơn vị thông tin của TTXVN