Thời chiến, rừng dừa Bảy Mẫu được xem là ấp chiến lược của quân và dân Hội An chống lại sự công phá dữ dội của bom, mìn kẻ địch. Thời bình, rừng dừa ấy tiếp tục là niềm tự hào của người dân Hội An khi mang trên mình vẻ đẹp của một vùng sông nước trù phú đủ các sản vật tôm cá, đặc biệt không thể không nhắc đến những hàng dừa xanh phủ khắp một miền sông nước bao la.

Và cũng chính từ rừng dừa ấy, đã cho ra đời một làng nghề mà đến nay, qua bao thăng trầm, phồn thịnh, lâm nguy nay lại trên đà phục hưng, để rồi, người dân xứ dừa Bảy Mẫu đang khấm khá dần cùng với cái nghề… do dừa “đẻ” ra.

Qua bao thăng trầm, nghề tranh tre, dừa lá nay lại được truyền lại cho thế hệ trẻ.

Trở lại tham quan rừng dừa Bảy Mẫu (thuộc thôn 2, xã Cẩm Thanh, Hội An, Quảng Nam), chúng tôi thực sự ngạc nhiên khi trước mắt mình đâu đâu cũng phủ một màu xanh um tùm của dừa. Dừa trên cánh đồng nước mênh mông, cố ngắm nhìn về nơi xa xăm vẫn không tránh khỏi tầm che khuất của dừa, dừa hiện hữu trên từng cung đường dẫn vào thôn, và từng mái nhà lá đơn sơ được lợp bằng dừa để giải tỏa không khí ngột ngạt oi bức.

Và một nhịp điệu làm việc hăng say, sôi nổi đang diễn ra tại thôn nghèo một thời bị bom mìn tàn phá. Nhịp điệu làm việc mà đã lâu lắm rồi họ mới có được, bởi cái nghề tranh tre, dừa lá cứ long đong hết thăng lại trầm và nay lại là cái nghề chính giúp họ “ăn nên làm ra”, vươn lên làm giàu trên chính mảnh đất quê hương mình.

Long đong làng nghề nhà lá

“Cái nghề này cũng chẳng ai biết có từ khi mô, chỉ biết từ xa xưa ông bà truyền lại cho con cháu…”, ông Trần Bừa (80 tuổi, thôn 2, xã Cẩm Thanh, Hội An) cho hay. Cả đời gắn bó với cái nghề tranh tre, dừa lá và có thâm niên nhất trong nghề, ông Trần Bừa đã mở đầu câu chuyện về làng nghề có từ mấy trăm năm với chúng tôi.

Ông kể, từ thời chống Pháp, chống Mỹ, người dân nơi đây đều cất nhà bằng lá để ở và tất cả đều được mang về từ rừng dừa Bảy Mẫu. Từ nhà ở cho đến nhà bếp, chuồng gà, chuồng lợn hết thảy đều làm từ dừa. Và có lẽ, cái nghề tranh tre, dừa lá cũng bắt đầu sinh ra từ đó.

Những tấm nẹp sau khi được bện xong sẽ được phơi khô.

“Hồi đó nếu chỉ bám vào cây lúa thì không bao giờ cầm chừng nổi mạng sống, lúa chưa kịp trổ bông thì bom mìn tụi tây đã giày xéo, băm nát cả cánh đồng lúa, cây nào chống chịu tốt may ra còn giữ được hạt thóc nuôi bà con.

Cũng may có rừng dừa này mà dân làng biết đến cái nghề làm nhà lá bán cho những nơi khác dựng nhà mới có tiền đổi gạo ăn đó chứ”, bà Võ Mãi (95 tuổi), người đã trải qua 2 cuộc kháng chiến trường kì của dân tộc và cũng là người có nhiều năm gắn bó với nghề, chia sẻ.

Hòa bình lập lại, vùng đất vốn một thời tàn khốc bởi chiến tranh nay đã thay da đổi thịt, nghề nông được chú trọng hàng đầu trong việc xóa đói giảm nghèo. Cây lúa đã làm cho diện mạo vùng nông thôn ngày một đổi mới.

Đời sống khá giả lên, từ đó mái nhà lá năm xưa được thay bằng những ngôi nhà xây lợp ngói, chẳng còn ai thiết tha với nghề nên nghề làm tranh tre, dừa lá có nguy cơ mai một, chỉ còn vài ba người vẫn cố lưu giữ loại hình nhà lá như để níu lấy kỷ niệm của một thời là nơi cư ngụ, tạo cho họ cái nghề đổi gạo mưu sinh.

“Nhớ lại cái cảnh người trong làng dùng lửa thiêu rụi những căn nhà do chính mình cất lên, gắn bó suốt mấy chục năm mà thấy ngậm ngùi, chua xót lắm. Biết làm sao giờ, cuộc sống nó muốn mình thay đổi theo ý nó, mình có không muốn cũng đâu có được”, bà Mãi nhớ lại.

Với tốc độ đô thị hóa diễn ra đến chóng mặt trong thời đại kinh tế thị trường mở cửa,, cái nghề tranh tre, dừa lá của làng chắc sẽ chìm vào sự quên lãng. Thế nhưng đúng vào cái thời điểm Hội An đang trên đà phát triển, nhất là ngành du lịch, nghề “dừa lá” không những được phục sinh mà còn trở thành nghề hái ra tiền, đem lại cuộc sống khá giả cho bà con nơi đây.

Giàu lên từ... dừa

Nếu cách đây 10 năm, từ khi được chính quyền thành phố khuyến khích, vận động khôi phục trở lại, nghề tranh tre, dừa lá chỉ có một vài ba hộ tâm huyết hưởng ứng tham gia thì nay số hộ gia đình làm nghề này đã lên đến vài trăm hộ.

Không chỉ những hộ dân của thôn hai, thôn ba trong xã, nơi sở hữu rừng dừa Cẩm Thanh mà cả những hộ dân ở các thôn lân cận cũng tìm về đây học nghề, rồi gắn bó với nghề. “Nghề này chẳng có gì gọi là khó, chỉ cần tinh mắt, quan sát học hỏi ắt sẽ thạo nghề. Lúc trước thấy nghề vắng hoe người làm ngẫm buồn lắm, nhưng bây giờ thì khác rồi, nhà nhà làm nghề, người người làm nghề đó các chú à”, ông Trần Rô, trưởng thôn 2, hồ hởi chia sẻ.

Đến Hội An, đâu đó ta vẫn bắt gặp hình ảnh những ngôi nhà lá mang đậm dấu ấn của một miền quê.

Không chỉ những người sức vóc mà ngay cả những cụ già, em nhỏ cũng có thể đảm đương các khâu đơn giản như làm một tấm dừa năm nẹp, mỗi tấm như thế có giá ngoài thị trường từ 70 - 80.000 đồng. Những người có kinh nghiệm làm lâu năm thì đứng ra nhận làm nguyên cả căn nhà với giá thầu tính theo mét vuông (400 nghìn đồng/m2).

Dẫn chúng tôi đi từ đầu làng đến cuối xóm, đến từng hộ gia đình làm nghề, đi đến đâu ông trưởng thôn Rô cũng phấn khởi ra mặt vì bà con trong thôn ai cũng ngày một ăn nên làm ra nhờ nghề truyền thống. “Nghề truyền thống có từ lâu đời nhưng nay lại ứng dụng trong cuộc sống hiện đại.

Những căn nhà lá không chỉ có tác dụng chống nóng bức mà bây giờ những mái nhà lá làm từ dừa đã trở nên quá đỗi quen thuộc với các quán cà phê, thậm chí các nhà hàng, khách sạn, resort cũng tìm tới đặt hàng cả đấy”, ông Rô cho biết. Và quả thật, khi nhìn trong phố cổ Hội An, đâu đó ta vẫn bắt gặp hình ảnh những mái chòi dựng bằng lá dừa được bện chặt vào những thanh tre vát mỏng, góp phần tô điểm các không gian nghỉ dưỡng cho khách du lịch.

Ngày nay, ở làng nghề tranh tre, dừa lá không chỉ đơn thuần vận hành sản xuất theo hộ gia đình nữa mà họ đã biết kết hợp lại với nhau, sản xuất theo dây chuyền. Tại cơ sở sản xuất của anh Đỗ Văn Long, 33 tuổi, cử nhân Kinh tế, hiện nay cũng đang đầu tư phát triển ngành nghề này ở địa phương mỗi ngày có trên 20 lao động làm việc thường xuyên với mức thu nhập ổn định 200.000 đồng/ngày/người.

Và với thu nhập như vậy, chắc hẳn trong tương lai không xa, nghề tranh tre, dừa lá sẽ mang lại nguồn thu nhập đáng kể, góp phần thúc đẩy sự phát triển chung của Hội An.

Thanh Ba