Hậu trường sản xuất tờ đôla Mỹ

Chuyện chọn chân dung trên tờ đôla Mỹ

Will Fleishell làm việc với bản khắc đồng 100 đôla mới.

Nếu đề nghị một doanh nhân ở Tajikistan, Malaysia hay Hong Kong (Trung Quốc mô tả một nhà lãnh đạo trong cuộc cách mạng Mỹ, nhiều khả năng họ sẽ tả chân dung Benjamin Franklin, chi tiết từ cái đầu hói cho đến những lọn tóc xoăn dài trùm qua tai buông xuống vai của ông. Tại sao lại là Benjamin Franklin? Đơn giản là vì chân dung của ông được in trên tờ 100 đôla của Mỹ, tờ tiền có mặt ở mọi ngóc ngách trên thế giới. Chân dung của Benjamin Franklin trên tờ 100 đôla quen thuộc tới mức người ta gọi đó là tờ Benjamin.

Mặt trước và sau tờ 100 đôla mẫu cũ của Mỹ

Không chỉ tờ 100 đôla, mọi tờ đôla Mỹ đều có chân dung một nhân vật nổi tiếng. Tổng thống George Washington “góp mặt” trên tờ 1 đôla. Tổng thống Thomas Jefferson hiện diện trên tờ 2 đôla. Tờ 5 đôla lại là khuôn mặt của Tổng thống Abraham Lincoln. Trong khi tờ 10 đôla có hình chính trị gia Alexander Hamilton thì tờ 20 đôla là Tổng thống Andrew Jackson, tờ 50 đôla là Tổng thống Ulysses Grant.

Tuy nhiên, người nào lựa chọn nhân vật xuất hiện trên tờ đôla các mệnh giá khác nhau của Mỹ là cả một bí ẩn, ngay cả với những học giả về lịch sử tiền tệ.

Tiền giấy đã được lưu hành ít nhất kể từ đời Tống thế kỷ thứ 11 ở Trung Quốc. Ý tưởng dùng tiền giấy thậm chí có từ những năm 600. Người châu Âu dùng tiền giấy từ những năm 1200 và họ đã mang phương thức dùng tiền giấy để thanh toán thay đồng xu vàng và bạc khi họ đặt chân tới Thế giới Mới.

In tiền giấy hồi thế kỷ 18.

Theo người viết tiểu sử James Srodes, dù không phải là tổng thống Mỹ nhưng hình ảnh Franklin Benjamin xuất hiện trên tờ 100 đôla Mỹ là một điều hoàn toàn hợp lý vì ông là một trong những chủ nhà in nổi tiếng nhất thời Mỹ còn là thuộc địa của Anh. Các thuộc địa đã đề nghị ông sản xuất tiền giấy cho họ. Ngoài ra, Franklin còn là một “khai quốc công thần” của nước Mỹ, một trong những người ký tên vào Tuyên ngôn Độc lập của Mỹ. Bên cạnh Franklin, một “khai quốc công thần” khác là Alexander Hamilton cũng được in hình lên tiền dù không phải tổng thống.

Chính phủ Liên bang Mỹ bắt đầu phát hành tiền giấy trong thời Nội chiến (1861-1865). Mọi tờ tiền thời kỳ đầu này đều có kích thước to hơn tiền thời nay. Nó có tiêu chuẩn của một tác phẩm nghệ thuật và mang ý nghĩa lịch sử.

Một trong những mục đích chính trong thiết kế tờ đôla là giáo dục. Lúc đó, xã hội Mỹ còn nhiều người ít học thức, đất nước lại đang xảy ra nội chiến. Để tạo ra ý thức dân tộc, người ta đã cho in chân dung những nhân vật, sự kiện nổi tiếng lên tiền như: Tổng thống George Washington, các trận chiến nổi tiếng, sự kiện De Soto phát hiện ra sông Mississippi…

Thời đó, chân dung người còn sống cũng được in lên tiền. Năm 1861, hình ảnh Tổng thống Lincoln xuất hiện trên tờ 10 đôla. Bộ trưởng Tài chính Salmon P. Chase cũng có chân dung trên tờ 1 đôla suốt cuộc nội chiến. Tuy nhiên, vài năm sau, năm 1866, quốc hội đã thông qua luật cấm in hình bất kỳ ai còn sống trên tiền giấy.

Trong suốt khoảng thời gian còn lại của thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, Mỹ cho in mọi loại hình ảnh và nhân vật nổi tiếng trong mọi lĩnh vực trên tiền giấy. Người phụ nữ duy nhất được khắc họa trong lịch sử tiền giấy Mỹ là bà Martha Washington. Chân dung bà xuất hiện trên chứng chỉ bạc 1 đôla năm 1886 và 1891.

Thời đó, kích thước tờ tiền giấy rất to. Cho đến khi Hệ thống Dự trữ Liên bang được thành lập năm 1914, Chính phủ Mỹ mới bắt đầu tiêu chuẩn hóa kích thước thiết kế tiền giấy. Theo đó, các đồng tiền mọi mệnh giá đều rộng 66,3 mm, dài 156 mm và dày 1,109 mm. Một tờ tiền nặng chừng 1 gram và chi phí sản xuất là 4,2 xu. Thay đổi về kích thước nhưng chân dung các nhân vật trên các tờ tiền mệnh giá khác nhau vẫn được giữ nguyên.

Hiện Mỹ còn tính tới việc in các tờ tiền có mệnh giá lớn hơn. Các ứng cử viên trên những tờ tiền trong tương lai này gồm Tổng thống William McKinley trên tờ 500 đôla, Tổng thống Grover Cleveland trên tờ 1.000 đôla, Tổng thống James Madison trên tờ 5.000 đôla, Salmon P. Chase trên tờ 10.000 đôla và Tổng thống Woodrow Wilson trên tờ 100.000 đôla.

Về chuyện chọn chân dung nhân vật để in lên tờ tiền, ông Franklin Noll, cố vấn lịch sử của Cục In ấn - cơ quan thiết kế và in tiền của Mỹ, nói: “Thực ra không có quy tắc nào cả. Giám đốc Cục In ấn, Bộ trưởng Tài chính, Giám đốc Kho bạc cùng các quan chức kho bạc khác thảo luận với nhau về vấn đề này. Một người đưa ra ý tưởng rồi mọi người cùng bàn luận. Không có một ủy ban nào chịu trách nhiệm quyết định việc chọn nhân vật in lên tiền. Vấn đề này được lựa chọn trong cuộc họp kín”.

Các chân dung nhân vật phần lớn không thay đổi trên các tờ tiền từ thời đó cho đến đầu những năm 1990 - khi Bộ Tài chính quyết định thiết kế lại tiền giấy để chống nạn làm tiền giả. Các nhân vật trên mặt phải của tờ tiền vẫn giữ nguyên, nhưng hình ảnh của họ đã bị thay đổi.

Kỳ công thiết kế tiền giấy

Đối với các nhà thiết kế và thợ khắc làm việc trong môi trường an ninh nghiêm ngặt tại Cục In ấn, thời kỳ thiết kế lại tiền tệ là một kỷ nguyên vàng để sản xuất tác phẩm nghệ thuật được nhiều người ngưỡng mộ. Chỉ duy có tờ 1 đôla là không bị thay đổi, chủ yếu là vì không ai lại mất công làm giả tờ tiền mệnh giá nhỏ như vậy.

Brian Thompson thiết kế đồng 100 đôla mới.

Trong suốt 24 năm, một người tên là Brian Thompson đã chịu trách nhiệm thiết kế tiền và ông đảm nhiệm chính trong thiết kế mẫu mới cho tờ 100 đôla được lưu hành năm 2013. Ông nói: “Tôi coi nó như một tác phẩm nghệ thuật. Đằng sau tờ tiền này có cả một câu chuyện dài”.

Thiết kế tiền không hề đơn giản, Thompson đã trải qua 7 năm tập sự mới được thiết kế tiền. Ông kể: “Việc đầu tiên chúng tôi làm là khắc chữ. Nắm được cách trình bày bản in, chữ số cho đến chữ đánh máy. Bạn phải làm bằng tay chứ không được dùng máy tính chút nào cả”.

Mẫu thiết kế tờ tiền 100 đôla mới đã được ông Thompson nghiên cứu từ năm 2005. Trên tờ 100 đôla mới này, nét mặt của Franklin Benjamin phải nổi bật ở mặt trước. Nét mặt này dựa vào bức chân dung năm 1778 của họa sĩ Joseph Duplessis, người Pháp. Tờ tiền mới không còn khung hình oval quanh chân dung Franklin, nhờ đó phần đầu và vai của ông được phóng to ra một chút và trông nổi bật hơn.

Will Fleishell làm việc với bản khắc đồng 100 đôla mới.

Trong khi chân dung của Franklin phần lớn vẫn như cũ thì toàn bộ tờ tiền đã được thiết kế lại. Ông Thompson bắt đầu thiết kế từ góc trái bên dưới rồi đến góc phải và phần trên. Mắt người nhìn sẽ đi từ số 100 ở góc trái bên dưới lên chân dung Franklin, rồi tới vị trí ghi ngày 4/7/1776 - ngày ký Tuyên ngôn Độc lập. Thompson đã thêm ngày này vào bên phải mắt của Franklin. Từ đó, người xem sẽ để ý tới chiếc bút lông ngỗng cũng mới được thêm vào. Mắt người xem tiếp theo sẽ hướng xuống lọ mực và quả chuông Tự do - biểu tượng của nền độc lập Mỹ. Nền của những chi tiết trên là các dòng trích từ Tuyên ngôn Độc lập theo đúng dạng chữ viết tay trong tài liệu gốc.