5 năm nay, cứ độ xuân về, dù bận bịu đến mấy, tôi vẫn không quên tìm về làng cổ Thổ Hà (Việt Yên, Bắc Giang). Không hẳn vì ở đó có những phong tục, tập quán đẹp của một vùng quê thuần Việt mà thực tế là tôi đã say giọng ca của một cặp hát quan họ cổ, lạ, truyền cảm và mượt mà như dòng nước sông Cầu nơi đây - đó là cặp đôi Phú Hiệp - Đăng Nam.

Trong lúc sân chơi quan họ truyền thống đang ngày càng vắng bóng các liền anh, thì ở làng Thổ Hà, liền anh lại chiếm ưu thế. Theo PGS, TS Bùi Quang Thanh, Viện Văn hóa - Nghệ thuật (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) thì đây là một trong những làng quan họ có số lượng liền anh lớn nhất vùng Kinh Bắc. Thế nhưng trong số những cặp hát liền anh tôi biết, Phú Hiệp - Đăng Nam được xem là ăn ý và điêu luyện nhất vùng và từng nổi tiếng với hàng trăm bài quan họ khó hát như: Tuấn Khanh, Giăng già, Trèo lên cây gạo chon von... Hai chất giọng ấy bổ sung nhau, một giọng dày và sâu lắng; giọng kia mượt, vang, rền khiến người nghe như được đắm mình trong nhiều cung bậc cảm xúc của những làn điệu quan họ vốn đã da diết, bịn rịn bâng khuâng.

Đôi hát Phú Hiệp (bên trái) và Đăng Nam.

Căn nhà nhỏ của liền anh Phú Hiệp nằm lọt thỏm trong một ngõ sâu hút hút được giăng kín bởi những giàn phơi bánh đa nem. Mấy chục năm đi hát, trong nhà anh giờ xếp kín những tấm bằng khen, huy chương tại các cuộc thi, các kỳ hội diễn dân ca quan họ từ trung ương đến địa phương, kèm theo đó là rất nhiều giấy chứng nhận giải nhất, giải A trong các kỳ thi quan họ của tỉnh. Ngồi trên tấm phản gỗ giữa nhà tiếp chuyện khách, thi thoảng anh Hiệp lại ngẫu hứng cất cao những làn điệu quan họ trữ tình, tha thiết như để thể hiện lòng mến khách của người quan họ. Phấn khởi kể cho chúng tôi nghe về chuyến đi mà theo như anh nói, đó là lần đi xa nhất của mình từ trước đến giờ. Đầu năm 2012, nhân kỷ niệm 40 năm thành lập Tổ chức Giáo dục - Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp quốc (UNESCO) tổ chức tại thủ đô Pari (Cộng hòa Pháp) với phần trình diễn văn hóa phi vật thể của hơn 160 quốc gia., đại diện cho đoàn Việt Nam cặp hát Phú Hiệp - Đăng Nam đã được mời đi biểu diễn.

Quan họ ngày xuân.

Sinh ra tại vùng đất quan họ nên từ khi còn nhỏ, Phú Hiệp, Đăng Nam đã rất mê hát quan họ. Ngày ấy mỗi khi làng có hát, hai anh lại tìm mọi cách để được xem những canh hát quan họ cổ do các bậc cha, chú thể hiện nơi đình làng, nhờ chút vốn liếng "học mót" mà các anh đã nhiều lần được đi diễn phục vụ nhân dân. Phú Hiệp hiện đang là chủ tịch câu lạc bộ quan họ của làng Thổ Hà, gồm khoảng 30 thành viên. Tâm sự với chúng tôi, anh cho biết “Người quan họ gọi là chơi quan họ chứ không phải hát. Chơi thì thanh tao, khiêm nhường, hết lòng và đắm đuối lắm”.

Còn liền anh Đăng Nam chia sẻ: Để hát được quan họ thì không khó nhưng để biết cách chơi quan họ thì cần có một quá trình, người mới biết hát phải tập cách lấy hơi, hát không nhịp, không đàn, tập kỹ thuật luyến láy, ngân rồi khi hát được nhuyễn rồi mới tính đến kỹ thuật cao, hát vang, rền, nền, nảy đúng nhịp. Ngoài ra cần hiểu cách ứng xử, giao tiếp rất đỗi chân tình và tế nhị của người quan họ. Người chơi phải hiểu các điệu hừ la, la rằng, la bạn..., tập hát cả ba giọng: Giọng vặt, giọng kết, giọng giã, hát lề lối, hát đối, hát canh… “Chúng tôi cứ học truyền miệng trong dân gian như các cụ ngày xưa, đi đâu học mót được cái gì về là anh em lại trải chiếu ngồi tập, hàng năm trời cứ rảnh việc là lại ngồi tập như thế, nhiều người động viên, cũng có khối kẻ bảo bọn tôi dở người cứ trông thấy đâu là ối a với ứ hự…”, Đăng Nam cho hay.

Khắp vùng Kinh Bắc, bất kể nghe nơi nào có thầy hát hay, hai anh lại bảo nhau khăn gói đến học như từng đến học cụ Xoan, cụ Tà (Yên Phong), cụ Đức, cụ Xôi (Bắc Ninh)... Thầy giáo dạy cũng bởi yêu thích, học trò cũng bởi yêu thích, chẳng ai màng tới chuyện tiền nong. Hay những kỳ hội diễn, hội thi cũng thế, cứ có “lệnh” triệu tập là cả hai lại tất tả lên đường, bất kể ngày đêm mưa nắng. Không chỉ học, giao lưu, hát và dạy hát quan họ ở các làng hay thỉnh giảng tại Trường Văn hóa, nghệ thuật Bắc Giang, anh Hiệp, anh Nam huy động mọi người học hát, rồi thành lập Câu lạc bộ quan họ Thổ Hà. Và dù cuộc sống còn nhiều khó khăn, vẫn còn rất nhiều người yêu thích quan họ. Hiện 30 người nam phụ lão ấu của câu lạc bộ vẫn hoạt động thường xuyên vào thứ bảy hằng tuần tại trường tiểu học của thôn.

Với liền anh Phú Hiệp - Đăng Nam, hát quan họ là đam mê, niềm hạnh phúc khi được thỏa mãn với thú vui tao nhã, thanh cao ấy. Các anh vẫn giữ cái tâm trong sáng, giữ gìn và nâng niu từng câu quan họ tựa như máu thịt, thường xuyên đem lại cho đời những tiếng hát trong vắt và ngọt ngào bên dòng sông Cầu, góp phần giữ gìn những gì được coi là tinh hoa nhất của xứ Kinh Bắc. Và như thường lệ, mùa Xuân năm nay tôi sẽ lại về Thổ Hà để được thưởng thức giọng hát đặc biệt của cặp liền anh quan họ có “thương hiệu” nhất miền Kinh Bắc này.

Bài và ảnh: Kim Sa