Chia rẽ từ hơn 1.300 năm trước vì tranh cãi liên quan đến việc chọn người kế vị đấng tiên tri Mohammed nhưng đến nay, sự bất đồng vẫn tồn tại gay gắt giữa người Sunni và Shiite.

Ngày 16/5/1916, Pháp và Anh đạt được hiệp định bí mật Sykes-Picot để phân chia các khu vực Arab thuộc đế chế Ottoman đã suy tàn trong Chiến tranh Thế giới thứ I. Sau khi đế chế Ottoman tan rã, nước Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ được thành lập và chức danh khalip bị bãi bỏ trong năm 1924. Nhưng ngay cả khi không còn phải tranh cãi nhau xem ai xứng đáng làm khalip, người Sunni và người Shiite vẫn không hết thù ghét nhau.

Cột mốc quan trọng nhất trong xung đột giữa người Sunni và người Shiite trong thế kỷ 20 là cách mạng Hồi giáo Iran năm 1979. Cuộc cách mạng gây chấn động vào thời điểm đó là cơ hội để một người Shiite là ông Ayatollah Ruhollah Khomeini trở thành lãnh tụ Iran.

Cùng khoảng thời gian đó, năm 1980, Iraq do ông Saddam Hussein, một người Sunni, lãnh đạo đã quyết định đưa quân vào nước láng giềng Iran. Mặc dù ông Hussein khẳng định nguyên nhân của hành động này là do tranh chấp xảy ra tại biên giới giữa hai nước, nhưng nguyên nhân sâu xa chính là do ông Ruhollah Khomeini, một người Shiite, nắm quyền lãnh đạo Iran. Iraq lo ngại rằng Cách mạng Iran có thể tác động và gây ảnh hưởng tới cộng đồng người Shiite chiếm đa số tại Iraq, khiến họ lật đổ chính quyền do người Sunni lãnh đạo.


Iraq đưa quân vào Iran ngày 22/9/1980, bắt đầu một cuộc chiến dai dẳng kéo dài 8 năm và để lại nhiều hậu quả đau thương, gây tổn thất lớn với cả triệu người Iran và khiến 500.000 người Iraq thiệt mạng. Chỉ đến tháng 8/1988, khi lệnh ngừng bắn giữa Iran và Iraq bắt đầu có hiệu lực thì cuộc chiến mới chính thức kết thúc.

Trong năm 1991, những người Shiite ở miền nam Iraq đã quyết định đứng lên chống lại chính phủ. Tuy nhiên, phong trào đã bị dập tắt với hàng nghìn người Shiite thiệt mạng.

Trong một thập kỷ gần đây, điểm bất ổn “nóng” nhất giữa người Sunni và Shiite là tại Iraq. Bắt đầu từ việc Mỹ can thiệp quân sự vào Iraq năm 2003 để loại bỏ chính quyền của Tổng thống Saddam Hussein với lý do nước này có vũ khí hủy diệt hàng loạt. Sau đó, từ năm 2005 đến 2006, chính phủ mới được bầu tại Iraq thường do các lãnh đạo Shiite đứng đầu. Có nhiều ý kiến cho rằng chính cuộc chiến năm 2003 và cách Mỹ dựng lên chính phủ tại Iraq đã khiến bất hòa giữa người Sunni và Shiite thêm sâu sắc tại đất nước 36 triệu dân này.

Từ khi chính phủ do người Shiite lãnh đạo được hình thành tại Iraq, cộng đồng người Hồi giáo theo dòng Sunni ở đây tỏ ra bất mãn và tấn công người Shiite cùng các địa điểm linh thiêng của họ với sự hậu thuẫn của Al Qaeda. Một vụ đánh bom xảy ra ngày 22/2/2006 tại một trong những ngôi đền linh thiêng nhất của người Shiite tại Iraq, đền Askariya tại Samarra, cách Baghdad 97km đã châm ngòi căng thẳng giáo phái.

Người Shiite khắp Iraq tìm cách trả thù và tấn công các đền thờ của người Sunni. Vụ đánh bom trên do Al Qaeda thực hiện đã tạo nên làn sóng xung đột khiến hàng nghìn người thiệt mạng và đẩy Iraq vào nguy cơ nội chiến.

Tại Syria, tình hình mâu thuẫn giáo phái cũng căng thẳng nhưng nguyên nhân lại khác với ở Iraq. Người Sunni ở Syria chiếm 74% trong tổng số 22 triệu dân. Chính phủ của Tổng thống Bashar al Assad lãnh đạo đất nước này từ năm 1970 là những người Alawis, một nhánh nhỏ của dòng Shiite được hình thành từ thế kỷ thứ 9, chiếm khoảng 12% dân số Syria. Cuộc chiến sắc tộc tại Syria xuất phát từ việc Damascus dập tắt các cuộc biểu tình chống chính phủ năm 2011.

Các chuyên gia đánh giá cuộc nội chiến tại Syria là một thỏi nam châm thu hút các tay súng thánh chiến Hồi giáo Sunni và Shiite tham gia chiến đấu. Hàng trăm nghìn người Sunni đã gia nhập hàng ngũ các nhóm nổi dậy tham chiến tại Syria sau các cuộc tuyển mộ tuyên truyền chống người Shiite. Trong khi đó, người Shiite tại Syria cũng như người Alawis lại chủ yếu gia nhập lực lượng quân đội Syria chiến đấu cho chính phủ.

Theo báo cáo được Liên hợp quốc công bố trong tháng 8/2014, số người dân Syria thiệt mạng trong cuộc nội chiến kể từ khi nó bùng nổ vào tháng 3/2011 ước tính là 191.300 người. Như vậy chỉ trong 3 năm, nội chiến tại Syria đã gây ra số thương vong rất lớn, khiến căng thẳng xung đột giáo phái leo lên mức nghiêm trọng chưa từng thấy.

Từ “cái nôi” bất ổn ở Iraq và Syria, tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng đã hình thành trên lãnh thổ hai quốc gia này với mục tiêu thành lập một vương quốc Hồi giáo do người Sunni đứng đầu. Với tính chất tàn bạo, tổ chức này đã trở thành cái tên được nhắc đến nhiều nhất trên truyền thông trong khoảng thời gian qua. Chính IS là lý do để Mỹ và lực lượng liên quân do nước này dẫn đầu tiến hành không kích vào một số địa điểm ở Iraq và Syria.

Có thể nói, Syria và Iraq hiện là những điểm nóng nhất trong xung đột giữa người Sunni và Shiite hiện nay.


Hà Linh