Ngay từ sáng sớm ngày 5/9/1901 đã có rất đông khách đến tham quan hội chợ triển lãm. Bầu không khí lễ hội còn trở nên sôi động hơn sau thông báo Tổng thống McKinley sẽ có mặt và có một bài phát biểu vào buổi chiều cùng ngày. Các khu trưng bày và lối đi được sử dụng hết công suất với sáu ban nhạc cùng tham gia biểu diễn phục vụ 116.000 khách tham quan hội chợ. Giống như mọi khi, Tổng thống McKinley háo hức đi vào giữa đám đông để trực tiếp bắt tay, gặp gỡ mọi người mặc dù các cận vệ của ông đã cố gắng ngăn cản. McKinley thường nói: “Tại sao tôi phải cách xa mọi người cơ chứ? Sẽ không có ai muốn làm hại tôi cả”.

Một bức tranh mô tả vụ ám sát Tổng thống McKinley.

Đúng 12 giờ trưa, đám đông tụ tập tại quảng trường gần Khải Hoàn Lộ (Triumphal Causeway), nơi Tổng thống sẽ phát biểu. Vài phút sau, một chiếc xe sang trọng chở Tổng thống McKinley và đệ nhất phu nhân xuất hiện. McKinley bước xuống xe, tươi cười rạng rỡ và đỡ phu nhân bước xuống vỉa hè. Hai người đi đến bục phát biểu và nhận được sự chào đón nồng hậu.

Ngày hôm đó, Tổng thống McKinley đã nói về sự thịnh vượng của nước Mỹ và tiềm năng vô hạn của đất nước trong tương lai. Bài phát biểu kết thúc với sự hoan nghênh nhiệt liệt của mọi người. Sau bài phát biểu, McKinley đi một vòng quanh triển lãm như tất cả mọi khách tham quan khác. Khi ông đi qua các khu triển lãm nghệ thuật tự do, nghệ thuật đồ họa, phát minh về giao thông vận tải, ông chỉ cách Leon Czolgosz, người lúc này đang chờ cơ hội để ra tay ám sát ông, có vài thước. Tuy nhiên, tại thời điểm này, Czolgosz không dám hành động bởi có rất nhiều vệ sỹ đi theo bảo vệ Tổng thống McKinley, trong khi nếu thất bại thì hắn vĩnh viễn không còn cơ hội. Buổi chiều hôm đó, McKinley trở về nhà của Giám đốc triển lãm Milburn.

Sáng hôm sau, ngày 6/9, Tổng thống McKinley đã có chuyến thăm tới thác nước Niagara trước khi ăn trưa với người vợ yêu quý. Khoảng 3 giờ chiều cùng ngày, McKinley và đoàn tùy tùng của ông trở lại khu triển lãm. Ông dự kiến sẽ có một bài phát biểu ngắn gọn và một buổi tiếp tân tại phòng biểu diễn âm nhạc ở phía tây nam của khu triển lãm. John Milburn cùng với thư ký của McKinley là George Cortelyou và một số cận vệ đã đi theo hộ tống Tổng thống. Xung quanh McKinley là hàng chục cảnh sát của thành phố Buffalo và binh lính quân đội Mỹ. Hàng ngàn người đã tụ tập đông đảo, chen chúc nhau ở bên ngoài để chờ được gặp Tổng thống. Ở hàng đầu của đám đông, Czolgosz đứng bất động với bàn tay đầy mồ hôi nắm chặt khẩu súng lục ở trong túi.

Quang cảnh triển lãm Pan American 1901.

Đúng 4 giờ chiều, các cánh cửa của phòng hòa nhạc được mở ra cho công chúng vào gặp Tổng thống. Mọi người tưng bừng vỗ tay hoan hô khi Tổng thống McKinley bước vào với một nụ cười chân thành, bắt tay từng người một. Ông nói với các phụ tá: “Hãy để họ lại gần!”. McKinley đứng ở giữa căn phòng khi đám đông xếp thành một hàng dọc, đi ngang qua và lần lượt bắt tay ông. Vào đúng 4 giờ 7 phút, Czolgosz cuối cùng đã tiếp cận được mục tiêu. Khi Tổng thống McKinley đưa tay ra bắt, Czolgosz đã đẩy ông sang một bên và rút khẩu súng lục gói trong chiếc khăn ở trong túi ra. Hắn nhanh chóng bắn hai phát vào bụng Tổng thống McKinley từ khoảng cách chỉ vài centimét. Cả hội trường lặng đi vài giây, trong khi Tổng thống McKinley nhìn Czolgosz đầy ngạc nhiên.

Một cú đấm trời giáng vào mặt Czolgosz đã làm hắn ngã xuống và tất cả mọi người nhảy đè lên hắn. Czolgosz bị đám đông và đội cận vệ Tổng thống đánh túi bụi. Mọi người hét lên: “Hãy treo cổ hắn ta”. Trong khi đó, Tổng thống McKinley với đôi tay ôm lấy bộ ngực đẫm máu đã nói: “Mọi người đừng để anh ta bị thương”.

Một đám đông nhanh chóng bao quanh tòa nhà khi các nhân viên mật vụ tìm cách kiểm soát tình hình. Trong vòng vài phút, một xe cứu thương chạy bằng điện đến hiện trường và đưa Tổng thống McKinley đi. Khi Tổng thống McKinley được đưa ra khỏi phòng hòa nhạc với chiếc áo sơ mi trắng dính đầy máu, một số người đã hét lên kinh hoàng, có những người bị ngất tại chỗ.

Tại thời điểm xảy ra vụ ám sát, không ai biết rằng một viên đạn đã trúng vào cúc áo khoác của McKinley và mắc lại trong quần áo của ông. Trong khi đó, viên đạn còn lại đã xuyên qua dạ dày, làm tổn thương lá lách và một quả thận. Bản thân viên đạn này không đủ gây ra cái chết của Tổng thống McKinley, song do vết thương nhiễm trùng và điều kiện y tế kém cỏi vào thời điểm đó đã khiến ông qua đời sau một tuần điều trị.

Hơn nửa tháng sau vụ ám sát, Leon Czolgosz đã bị đưa ra xét xử tại tòa án thành phố Buffalo với mức án tử hình và bị hành quyết bằng ghế điện vào ngày 29/10/1901. Vụ ám sát cũng đã buộc chính quyền Mỹ phải thay đổi cách thức đảm bảo an ninh cho các tổng thống với vai trò chính được giao cho sở Mật vụ Mỹ (Secret Service).

Hoàng Yến