Việc gìn giữ và phát huy văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là “sứ mệnh” được lưu truyền từ thế hệ này đến thế hệ khác. Đặc biệt, từ khi không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, công tác tuyên truyền để bảo tồn loại nhạc khí này đã được các cấp, các ngành chức năng của toàn tỉnh Gia Lai đặc biệt quan tâm. Huyện Krông Pa - một huyện vùng sâu, vùng xa của tỉnh Gia Lai, trong nhiều năm qua đã có đóng góp to lớn trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị của loại nhạc khí này.
|
Nghệ nhân Y Thim Byă, buôn Ea Bông, xã Cư Êbur (TP Buôn Ma Thuột), người góp công đáng kể vào việc bảo tồn di sản cồng chiêng Tây Nguyên. |
Gia đình ông Ama Krem (buôn Ktinh, xã Ia Rsai, huyện Krông Pa) được coi là “giàu nhất buôn” bởi trong khi những bộ chiêng quý lần lượt bị mất đi theo thời gian, thì ông vẫn đang sở hữu 4 bộ chiêng, hầu hết cực kỳ quý hiếm, gồm 1 bộ chiêng Sar, 1 bộ chiêng Tla, 1 bộ chiêng Kul và 1 bộ Arap - hay còn gọi là chiêng cải tiến. Những bộ chiêng này có từ hồi một cái chiêng phải đổi bằng hàng chục con bò và để sở hữu 4 bộ chiêng này thì chủ nhân của chúng phải có hàng trăm con bò.
Ông Ama Krem cho biết: “Những bộ chiêng của mình đã có từ lâu lắm rồi, mỗi khi buôn, làng có lễ hội là mình lại lấy ra đánh. Hiện nay, số lượng chiêng như của mình ở các buôn, làng còn rất ít. Những bộ cồng chiêng này mình sẽ lưu giữ cho con cháu và sẽ giáo dục con cháu bảo quản cho thật tốt, không được đem đi đổi bán”. Những lúc rảnh rỗi, ông lại lau chùi từng cái chiêng và dạy con cháu biết cách cầm, đánh chiêng như thế nào cho đúng.
Còn gia đình ông Ama Thu (buôn Chư Tê, xã Ia Rai, huyện Krông Pa) sở hữu hai bộ cồng chiêng quý, đặc biệt là bộ chiêng Lào. “Hiện gia đình mình cũng có hai bộ chỉ để chơi cho buôn làng trong dịp lễ hội như lễ hội bỏ mả và các lễ hội khác. Mình sẽ không bao giờ bán, đây là những vật truyền thống của dân tộc phải gìn giữ cho con cháu sau này… Và những bộ chiêng này mình sẽ truyền lại cho con cháu mình, căn dặn chúng nó phải giữ gìn lấy nó, dù có đói cái ăn, cái mặc cũng không được bán”, ông Ama Thu nói.
Để bảo tồn giá trị vật chất của cồng chiêng cổ đã khó, nhưng để lưu giữ và trao truyền lại cho lớp trẻ cách thức sử dụng chiêng đặc biệt là biết chơi nhuần nhuyễn, điêu luyện những bài chiêng cổ từ những dàn chiêng A Rap, Tơ Nú, Ching Sar…, là việc làm khó khăn hơn nhiều.
Theo thống kê của Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Krông Pa, hiện nay huyện có 550 bộ cồng chiêng với 9 loại khác nhau như chiêng Sar, chiêng Tơnah, chiêng Arap, chiêng Kađơ, chiêng Sơna, chiêng Hêcô, chiêng Sarxu… Trong đó loại chiêng Sarxu nhiều nhất với 106 bộ, tiếp đến là loại chiêng Arap với 102 bộ. Đặc biệt có khoảng 10 bộ chiêng Lào cực kỳ quý hiếm. Xã Krông Năng đang sở hữu nhiều bộ chiêng nhất với 121 bộ (trong đó có 4 bộ chiêng quý hiếm: chiêng Lào), tiếp đến là xã Ia Dreh 96 bộ, Chư Ngọc 72 bộ… So với năm 2005, số lượng cồng chiêng hiện nay trên địa bàn huyện đã tăng trên 300 bộ.
Ông Phùng Anh Kiểm, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Krông Pa cho biết: “Việc kiểm kê các loại cồng chiêng trên địa bàn huyện gặp rất nhiều khó khăn vì một số gia đình sợ các đối tượng xấu biết, nên cất giấu trên rẫy, đặc biệt là những bộ cồng chiêng quý hiếm. Số lượng cồng chiêng quý hiếm là rất ít, có trên dưới 10 bộ tập trung ở xã Krông Năng. Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng, huyện xác định cần phải làm tốt công tác giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân về di sản vô giá này và thường xuyên tổ chức các hoạt động văn hóa cồng chiêng trên địa bàn huyện”.
Một trong những vấn đề mà ông Kiểm trăn trở trong công tác duy tu, bảo tồn những nét văn hóa cồng chiêng đặc sắc này chính là chế độ dành cho những nghệ nhân, đặc biệt là nghệ nhân chỉnh chiêng. Ông chia sẻ: “Hiện nay trên địa bàn huyện Krông Pa những nghệ nhân biết chỉnh chiêng và truyền dạy nghệ thuật đánh cồng chiêng chỉ còn đếm trên đầu ngón tay, trong khi đó, việc truyền dạy cho thế hệ kế cận còn gặp rất nhiều khó khăn. Vì vậy, mong Nhà nước ta có những chính sách đặc thù nhằm phát huy đội ngũ nghệ nhân này trong công tác truyền dạy, bảo tồn và phát huy văn hóa cồng chiêng để tiếng cồng, tiếng chiêng vang ngân mãi”.
Quang Thái