Làng nghề sắt, thép Đa Hội, phường Châu Khê - thị xã Từ Sơn (Bắc Ninh) từ lâu nổi tiếng là một trong những làng nghề phát triển bậc nhất miền Bắc, mang lại sự giàu có cho người dân nơi đây. Nhiều hộ đã "phất" lên, trở thành tỷ phú từ nghề tái chế sắt. Tuy nhiên, tình trạng mất an toàn lao động tại những xưởng tái chế sắt ở làng nghề này đang ở mức báo động. 

Theo những vị cao niên trong phường Châu Khê, nghề truyền thống sản xuất sắt, thép Đa Hội ra đời cách đây gần 500 năm. Trước đây, nghề làm sắt, thép chỉ duy trì trong thôn Đa Hội nhưng ngày nay, nghề này đã lan ra khắp các khu phố trong phường. Cùng với sự phát triển của công nghiệp hoá, hiện đại hoá, năm 2000, những người sản xuất nơi đây nghiên cứu, chế tạo nhiều loại máy móc như máy dập, máy cán, các dây chuyền rút sắt, đúc phôi... hình thành cụm công nghiệp làng nghề đầu tiên trong cả nước.

Hoạt động sản xuất tại làng nghề sắt, thép Đa Hội. Ảnh: Anninhthudo

Hiện nay, làng nghề sắt, thép ở Đa Hội có gần 1.800 hộ chuyên đúc và cán thép, hàng năm xuất khẩu hàng trăm nghìn tấn thép ra thị trường, tạo việc làm thường xuyên cho hàng nghìn lao động tại chỗ và các vùng khác. Theo ông Đỗ Văn Hiền, Chủ tịch UBND phường Châu Khê cho biết: Do đây là nghề công nghiệp nặng, sử dụng sức lao động cơ bắp là chính nên những ngày bình thường thu hút từ 6.000 đến 7.000 lao động làm việc tại các xưởng tái chế sắt, hơn 1 năm nay, do đầu ra cho sản phẩm sắt gặp khó khăn nên số lượng lao động chỉ còn khoảng 2.000 đến 3.000 người. Mặc dù UBND phường Châu Khê đã quán triệt vấn đề đảm bảo an toàn lao động nhưng tại các cơ sản xuất cũng như người lao động chưa thực sự chú trọng đến vấn đề này. Hàng ngày, lao động tại các cơ sở sản xuất thường xuyên làm việc trong môi trường thiếu trang thiết bị bảo hộ lao động cần thiết. Số cơ sở sản xuất có mua bảo hiểm và có trang bị bảo hộ cho người lao động theo qui định rất ít.

Chủ tịch UBND phường Châu Khê cho biết thêm: Hàng năm trong phường đều xảy ra tai nạn lao động thương tâm gây tử vong. Tai nạn dễ gặp phải đối với người lao động trong nghề tái chế sắt là bị sắt đâm chảy máu, thậm chí nhiều vụ tai nạn nghiêm trọng gây thương vong lớn do nổ bình hơi, lò đúc, bị máy cán dập nát hoặc mất bàn tay... 

Đi dọc con đường chính dẫn vào phường Châu Khê vào một ngày hè nóng bức, dễ nhận thấy cảnh hàng chục người đàn ông lưng trần phơi nắng, đầu không đội mũ ngồi ngay ngoài đường hàn sắt. Những tia lửa sắt bắn ra tung toé nhưng có rất ít người được trang bị kính bảo vệ. Anh Nguyễn Văn Hùng, một thợ hàn sắt thuê quê ở Bắc Giang cho biết, những công cụ bảo hộ lao động này thường do tự chuẩn bị, khi hàn với thời gian ngắn thì mình quay mặt đi, không nhìn vào tia lửa. Vì thế mà nhiều người chủ quan không dùng kính bảo vệ mắt khi hàn. Với công việc này, tai nạn thường xuyên nhất là bị bỏng bởi tàn lửa bắn ra hoặc mắt bị tổn thương do phải nhìn quá nhiều vào tia lửa.

Vào thăm một cơ sở sản xuất sắt với vô số lò đúc, cán, mạ thép luôn rực lửa, nhiệt độ trong lò nung lên đến hơn 1.000 độ toả ra xung quanh, khiến không khí nóng hầm hập. Nhưng điều đáng buồn là những công nhân này luôn coi thường vấn đề an toàn của bản thân, không sử dụng công cụ bảo hộ lao động khi làm việc. Nhìn những người đàn ông chỉ mang theo 1 đôi găng tay vải, dùng kẹp sắt nhặt những thanh sắt nóng đỏ để gọn sang bên nhường chỗ cho những thanh sắt khác nối tiếp nhau ra lò mới thấy hết vất vả, nguy hiểm của công việc. 

Chị Nguyễn Thị Hoa, chủ một cơ sở sản xuất thép cho biết: Theo quy trình sản xuất tại Châu Khê, sắt phế liệu được đưa vào lò đúc để nấu ra phôi thép. Phôi thép được làm ra với nhiều loại để phù hợp với mỗi dây chuyền cán nóng (nung đỏ thép và cán) trở thành các sản phẩm. Tuy nhiên, có khi do một sơ xuất trong quá trình phân loại các phế liệu nhiều người thợ không chú ý để sót phế liệu là đầu đạn cho vào lò luyện gây nổ nồi kim loại, cả thùng quặng đỏ văng khắp xưởng gây thương vong lớn. Mặc dù cơ sở của chị đã trang bị giày, găng tay, khẩu trang, mũ bảo hộ nhưng chỉ có một số công nhân sử dụng, phần còn lại do thời tiết nắng nóng lại thêm nhiệt độ trong lò cao nên họ không dùng.

Tại khu vực phường Châu Khê, nhiều lao động tự do ngồi la liệt đợi chủ thuê vào làm công trong xưởng sản xuất. Anh Hoàng Văn Lợi (Thái Nguyên) cho biết công việc hàng ngày của anh là làm cửu vạn, bốc dỡ 1 tạ phôi sắt V, sắt cây…được 30 ngàn đồng tuỳ loại. Với cái giá như thế nhưng ai cũng mong có nhiều hàng để làm. Một ngày phải cõng trên vai vài tấn sắt, thép nên cứ 1 tuần anh phải nghỉ 3 ngày để hồi phục sức. Anh Lợi tâm sự, làm ở đây tuy ngày công cao nhưng hàng ngày đối mặt với hiểm nguy, có người phải bỏ nghiệp vì vỡ xương chậu khi dỡ hàng bị ngã từ trên cao xuống. Do công việc nặng nhọc, lại làm việc trong môi trường độc hại nên dù người có sức khỏe tốt cũng chỉ “trụ” được trong một thời gian ngắn, sau đó họ phải chuyển nghề khác. Có nhiều trường hợp do làm lâu dài nên đã mắc phải những chứng bệnh như lao phổi, cột sống… 

Ngày đã vậy, khi về đêm ở Đa Hội rực một màu đỏ của những lò luyện sắt, tiếng máy gầm ầm ĩ quyện với mùi khói bụi khiến không khí nơi đây càng thêm ngột ngạt. Dù biết làm việc trong môi trường thiếu an toàn, thiếu trang thiết bị bảo hộ lao động cần thiết nhưng vì miếng cơm manh áo, nhiều người thợ tại Châu Khê hàng ngày vẫn cần mẫn lao động.

Thanh Thương